prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

165
w dziele swym podkreśla swoistość praw słowiańskich 4 . Widocznie
prawo bliższości nie pasowało do obrazu stosunków prawno-majątkowych
Słowian, jaki sobie Maciejowski wyrobił, bądź też daje tu znać
o; sobie w jakimś stopniu teoria najazdu, której hołdował 5 . Wydaje
się, że również zdaniem Burzyńskiego prawo bliższości przyszło do nas
z Niemiec 6 . Powszechna znajomość tej instytucji u wielu ludów każe
odrzucić domysł o obcym jej pochodzeniu 7 .
Ad. 2. Wyrazicielem tego poglądu jest Bandtkie 8 . Wypowiada go
wprawdzie w formie przypuszczenia, mimo to jest rzeczą ciekawą, skąd
czerpie wiadomości o istnieniu w Polsce na jakąś szerszą skalę stosunków
lennych. Już sama Księga henrykowska, notująca roszczenia osób
nie pozostających w zależności lennej, przeczy temu mniemaniu. Istotniejsze
wszakże jest to, że nie mamy źródłowo potwierdzonego retraktu
ex iure feodali 9 .
Ad. 3. Jest to hipoteza Dunina, który swe rozważania nad genezą
prawa bliższości rozpoczyna od negacji. Odrzuca on jego spadkowe pochodzenie
na tej podstawie, że (jak twierdzi) syn — najbliższy spadkobierca
— prawa tego był pozbawiony, a przyznawano je córce, która
z kolei nie dziedziczyła. Zdaniem autora, powstanie naszej instytucji
należy powiązać z genezą własności ziemskiej, którą wyprowadza znów
w całości z nadań książęcych 10 . Akt nadawczy obejmował obdarowanego
oraz jego successores legittimos. Nadania w miarę rozradzania się
rodziny ulegały podziałowi. Oddzieleni, jednakże jako owi successores
legittimi z aktu nadawczego, pozostawali bliżsi do pozostałych części
nadania przed każdym obcym, ilekroć wyszły one z rąk właściciela. Stąd
się więc bierze prawo bliższości n . „Słuszność nie pozwala brać dóbr
darmo, pozostawał zatem tylko jeden sposób, tj. prawo odkupu, ale odkupu
przymusowego"' 12 .
4
Por. o tym A. V e t u l a n i, Dzieje historii prawa w Polsce, Kraków 1948,
s. 17.
Por. F. Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, t. I, Kraków
1896, s. 15.
6 Burzyński, O prawie bliższości, s. 31, 49. Autor jest niekonsekwentny,
skoro w jednym miejscu pisze, że „wyrodziło się to prawo w obcych prawodawstwach,
a mianowicie w niemieckim" (op. cit., s. 31), natomiast nieco dalej stwierdza,
że retrakt był znany starszym od Germanów ludom (ibid., s. 49). Nie wyklucza
obcego pochodzenia prawa bliższości Arnold, op. cit., s. 8.
7 Patrz wyżej, s. 6—7.
8 Bandtkie-Stężyńsk i, op. cit., s. 332.
9 Pomijamy tu stosunki między panem a sołtysem lub wójtem, albowiem
trudno dopatrywać się w nich wzorca dla naszej instytucji.
10 Dunin, op. cit., s. 158. O genezie własności ibid., s. 51—52.
11 Ibid., s. 158—159.
12 Ibid., s. 159.