prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

80
a) Dobra nadane (wysłużone).
2. DOBRA NABYTE
Zakres praw obdarowanego do nadania był zależny od woli nadawcy.
Przyjmuje się w nauce, że nadania były początkowo czasowe, potem
dożywotnie, następnie dziedziczne, lecz w dalszym ciągu bez prawa pozbywania.
Dopiero w miarę rozwoju stosunków gospodarczych nadawca,
którym był zazwyczaj panujący, poczyna wyrażać zgodę na pozbycie
nadania 44 . Zgoda mogła być udzielana w dwojaki sposób: jako zezwoledo
wsi Piotrowin, sprzedanej przezeń — jak chce legenda — św. Stanisławowi.
Krewni podważają sam fakt sprzedaży i domagają się od biskupa po prostu zwrotu
wsi. Tak też rozumie ich pretensje wskrzeszony Piotr: „Vos ... scitis, quod nichil
commune mecum in meo patrimonio, quod vendidi S. episcopo, hactenus habuistis".
Dalej Piotr silnie podkreśla fakt sprzedaży, a zwłaszcza odbioru pieniędzy: „Protestor
ergo coram vobis ... me S. ... episcopo Potravin quondam meum patrimonium
vendidisse et pecuniam taxatam pro eo récépissé et propinquos meos nihil
in eo iuris habuisse" (Vita s. Stanislai episcopi Cracoviensis (vita minor) MPH,
t. IV, s. 263—264). Podobnie w Vita maior: „nihil commune mecum habuistis in
meo patrimonio, quod vendidi S. C. episcopo", „me S. episcopo Potrawin quondam
meum patrimonium vendidisse et pecuniam taxatam récépissé, propinquos meos
in eo nihil umquam iuris habuisse" (Vita maior, MPH IV, s. 377). Dla ścisłości
odnotujmy, że w najstarszym rękopisie Vita minor (I, z połowy XIV w.) jest
matrimonio zamiast patrimonio (por. MPH IV, s. 263, ods. 18). Ale tamże jest
w innym zdaniu patrimonium, wobec czego matrimonium jest zwykłą omyłką.
Piotr odmawia krewnym praw do Piotrowina na tej podstawie, że nie pozostawali
z nim w niedziale (tak rozumiem zwrot „nihil commune mecum in meo patrimonio
... hactenus habuistis"). Domyślamy się zatem, że odmawia im prawa własności.
Gdyby w rachubę wchodziło prawo bliższości, krewni nie podważaliby faktu sprzedaży,
lecz wyraziliby żądanie retraktu wsi, to jest odkupu, argument Piotra zaś
byłby chybiony, skoro wiadomo, że dopiero rozdział niedzielnych daje im prawo
bliższości. Kwestia autentyczności całej historii ze wsią Piotrowin (przeciwko niej
wystąpił Piekosiński, którego zdaniem wieś ta nie była własnością rycerską, a katedra
krakowska otrzymała ją z nadania Władysława Łokietka w r. 1310, zob.
Rycersfwo polskie, t. III, s. XXVII) jest dla nas drugorzędna. Jeśli stanowi fikcję
literacką, to wyraża poglądy trzynastowiecznego autora (zob. Kolańczyk, Studia,
s. 281, ods. 31, tamże literatura dotycząca tego zagadnienia).
44
Szczegółowe zestawienie poglądów na formy nadań monarszych daje S c z a-
niecki, Nadania, s. 20—21; zob. ponadto Kolańczyk, Studia, s. 415 nn„ 436.
Istnieje zapatrywanie, że podobne etapy przechodziła darowizna (R. Hube I, s. 119
nn.; Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 597; Bardach, Historia, t. I, s. 313).
Stąd też Michalewicz, mając na względzie, że w obu wypadkach o zakresie praw
obdarowanego decyduje wola nadawcy — darczyńcy, traktuje łącznie o darowiznach
i nadaniach (op. cit., PH III, s. 253 nn.). Ku temu poglądowi skłania się Kolańczyk.
W każdym razie gotów jest uznać za kryterium rozróżnienia dóbr nadanych i nabytych
nie stanowisko pozbywcy (panujący czy osoba prywatna), lecz charakter
czynności pozbywczej (tytuł darmy czy odpłatny. — Studia, s. 419, ods. 197). Chociaż
pomiędzy nadaniem a darowizną istnieją z pewnością różnice (zob. Bar-