prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

54
dła i analogie sąsiedzkie. Przyjrzyjmy się argumentom źródłowym.
Arnold wynotował z pracy Michalewicza daty, pod którymi pojawiają
się poszczególni krewni, i otrzymał dla Wielkopolski następujące wyniki:
od połowy XIII w. sami synowie wyrażają zgodę na alienację
8 razy, sami bracia — 2 razy, synowie i bracia wspólnie — 1 raz.
W drugiej połowie tego stulecia mamy już 12 zezwoleń synów, 16 zezwoleń
syna i brata, a poza tym występują już i dalsi krewni, jak brat
stryjeczny, omnes cognati itp. W XIV w. występują już regularnie omnes
heredes, cognati itp. 141
Obraz ten jednak z winy Michalewicza jest fałszywy, albowiem
w owych 8 faktach zgody synów aż 7 dotyczy tych samych osób —
ks. Władysława Odonica i jego synów Przemysława i Bolesława 142 .
Co więcej, gdybyśmy nawet włączyli stosunki panujące w rodzinie
książęcej do badań nad prawem prywatnym 143 , to konsens nie posiadających
własnych dzielnic synów książęcych jest przejawem praw
członków niedziału, a nie naszej instytucji. Tak czy inaczej proporcje
zgody poszczególnych krewniaków dla pierwszej połowy XIII w. ulegają
radykalnej zmianie. Musimy także skorygować wyniki Arnolda dla
drugiego okresu, tym razem z powodu zaliczenia przez Michalewicza
zgody niedzielnych do prawa bliższości. Na 12 wypadków konsensu
syna w tym okresie w 6 mamy niewątpliwy niedział ojca z synami 144 ,
a w jednym możliwość jego występowania lub prawo spadkowe 145 .
Jeszcze większe zmiany zachodzą, gdy idzie o braci: na 16 faktów zgody
w 13 wyrażają ją bracia z tytułu pozostawania w niedziale z pozbywcą
146 . I tu więc proporcje ulegają zasadniczym zmianom. Przede
141 Jw. To samo stwierdza autor w dokumentach z innych dzielnic.
142 KDWP I, 139, 141 i 142, 145 i 146, 177 i 184, 195 i 199, 202. W nr 233 występuje
wdowa po Władysławie Odonicu i ich synowie.
143 Także w naszej instytucji nie można utożsamiać ogólnego z książęcym prawem
prywatnym. Zgodę na pozbycie dóbr w rodzinie książęcej wyrażają głównie
synowie lub bracia. O retrakcie czy prawie pierwokupu nie ma raczej mowy.
Spostrzeżenie to można uogólnić w związku z losami testamentu Kazimierza Wielkiego
(MPH II, s. 640—642; zob. też zdanie na ten temat J. Adamusa, O prawe
dziedziczenia nieruchomości przez kobiety, CPH IX, z. 1, 1959, s. 132; tenże,
Polska teoria rodowa, s. 216—217). Jedyny znany nam wypadek sprzeciwu wobec
alienacji w rodzinie książęcej ma za podstawę prawną wspólnotę majątkową z pozbywcą.
Chodzi tu o ziemię michałowską, którą ks. Leszek zastawił Krzyżakom
„contra voluntatem et prohibitionem dicti testis [tj. Kazimierza kujawskiego] ... et
cuiusdam fratris sui mortui de novo, Premislii, qui cum dieto Lestcone habebant
terram predictam in patrimonium pro indiviso, ut dixit". (Lites ac res gestae, t. I,
wyd. 2, Poznań 1890, s. 285).
144 KDWP I, 414, 571, 629, 678; II, 702; III, 1763.
145 KDWP I, 383.
KDWP I, 365, 479, 504, 579, 583, 664, 667, 677; II, 720, 721, 730, 759, 826.