prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

118
otrzymał Lubrzę, wskazuje wyraźnie, że była to darowizna, choć odpłatna
39 .
Na tym wyczerpują się przedstawione przez Matuszewskiego dowody.
Według naszej oceny nie potwierdziły one istnienia w Polsce retraktu —
zaboru jako formy prawa bliższości. Dla ścisłości trzeba jednak wyjaśnić,
że miały one nie tyle udowodnić jego istnienie, ile stwierdzić, że
występuje on jeszcze w epoce źródłami już oświetlonej. Nasze poszukiwania
śladów retraktu — zaboru wobec alienacji odpłatnych jako
przejawu prawa bliższości również nie dały pozytywnych rezultatów.
Odwrotnie, znaleźliśmy dane przemawiające za tym, że przysługiwał
on tylko niedzielnym. Mamy na uwadze akcentowanie przez pozbywcę
braku niedziału między nim a krewnymi. Cel tego podkreślenia wydaje
nam się zrozumiały. Pozbywca chce bowiem zabezpieczyć nabywcę przed
próbami windykacji ze strony krewnych, która widocznie przysługiwała
jedynie współniedzielnym 40 .
Tak więc nie źródła podyktowały pogląd o retrakcie — zaborze jako
fazie rozwojowej prawa bliższości. Według wszelkiego prawdopodobieństwa
jest on nawiązaniem do ustaleń nauki obcej, głównie niemieckiej.
W związku z tym będzie rzeczą celową zapoznanie się z nimi. I tak
członkom wspólnoty domowej (Hausgemeinschaft) przysługiwało prawo
współdziałania, zezwalania na alienację. Gdy pozbycie nastąpiło bez ze-
39 Także dokumenty mówią wyraźnie o darowiźnie: „contulit ... in veram et
perpetuam elemosynam" (KDWP I, 252); „contulit donacione libera" (KDWP II, 700).
Kolańczyk niesłusznie zarzuca dokumentom błędne określenie rodzaju alienacji.
Wynika to stąd, że nie uznaje on darowizny odpłatnej (Prawo spadkowe, ods. 3 na
s. 92).
40 Por. Vita minor s. Stanislai; zob. też Mog. 10. Z prawa własności wypływają
roszczenia Anny do 1/4 dóbr dziedzicznych, pozbytych przez braci klasztorowi byszewskiemu.
KDWP II, 1090 z 1328 r.: „abbas eiusque conventus de Bissovia ...
apud filios ... Martini ... hereditatem .. . emerunt et eam multis annis quiete
et pacifice possederunt. Succedente vero tempore, soror dictorum filiorum Martini
... Anna ... universis fratris iam defunctis ... abbatem ... pro quarta parte
hereditatis supra memórate coram ... rege impecierat, affirmans eam ad se
paterna successione et iure hereditario pertinere, ipsamque iudicio acquisierat".
Niestety, nic bliższego o tej sprawie nie wiemy (por. L e s i ń s k i, Ze studiów,
s. 96 nn.). Wygląda na to, że kilku braci (może trzech, skoro Anna uzyskuje 1/4)
sprzedało prócz swoich także część nieruchomości, która należała się siostrze.
Skarga Anny jest skargą windykacyjną właściciela i nie pozostaje w żadnym
związku z prawem bliższości. Inaczej roszczeniem objęta zostałaby cała nieruchomość.
Odmiennie sądzi L e s i ń s k i, op. cit., s. 96 nn. Nasuwa się jeszcze
pytanie, czemuż to Anna tak długo zwlekała z pozwaniem klasztoru. Dokument
nie daje gotowej odpowiedzi. Być może, zwrot succedente vero tempore wskazuje
na to, że Anna wystąpiła ze skargą po dojściu do lat sprawnych. Roszczenia
windykacyjne w KDKK I, 89 z 1288 r. mają swe uzasadnienie w charakterze alienacji
(darowizna).