prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

137
wrócił do darczyńcy. Wreszcie gdyby przyjąć myśl Hubego, należałoby
retrakt wobec darowizny ograniczyć czasowo do życia darczyńcy, a wykluczyć
go w ogóle wobec darowizn mortis causa. Praktyka była jednak
odmienna 109 . Zgodnie więc z wymową źródeł i przeważającą opinią
badaczy trzeba stwierdzić, że również w odniesieniu do darowizny celem
retraktu było przejęcie nieruchomości przez retrahenta.
Czy przejmował ją bez odszkodowania Odpowiedź pozytywna jest
jedyną, na jaką natrafiamy w literaturze n0 . Najczęściej uznaje się
retrakt — zabór wobec darowizny jako coś oczywistego. Nieodpłatność
retraktu ma być zdeterminowana nieodpłatnym charakterem pozbycia.
Próbę dokładniejszego uzasadnienia spotykamy jedynie u Michalewicza.
Świadczy to z pewnością dobrze o tym badaczu, chociaż w swych wywodach
jest on wyjątkowo niekonsekwentny. Jako tezę, którą należy
udowodnić, przyjmuje zapatrywanie, że wzruszenie aktu pozbycia doprowadza
do stanu, jaki istniał przed zawarciem umowy. Dalej z tego,
co ma być udowodnione, wnioskuje, że tylko retrakt — zabór jest tu
możliwy, ponieważ odpłatność przekreśla możliwość powrotu do stanu
poprzedniego. Co więcej, Michalewicz zdaje sobie sprawę z tego, że
o powrocie do stanu przedumownego nie może być mowy, ponieważ
dobra retrahowane nie wracają do darczyńcy, mimo to nie zmienia swego
zdania o retrakcie — zaborze in .
Trudność w rozstrzygnięciu kwestii polega na tym, że przy dość
licznych wzmiankach o sprzeciwie wobec darowizny nie posiadamy dowodów
wykonania retraktu — zaboru m . Źródła nie precyzują dokładnie,
czego w istocie domagają się krewni. Być może, nie mielibyśmy
wątpliwości, gdyby nie ślady odmiennego uregulowania. Postępowano
mianowicie w ten sposób, że darczyńca określał wartość przedmiotu
darowizny i zastrzegał, że krewni mogą go odebrać dopiero po zwrocie
tej wartości obdarowanemu. Był to już więc retrakt — skup m .
109 Por. CDPol. II U 63 z 1254 r.; KDWP I, 362 z 1256 r.; II, 454 z 1258 r.;
CDSil. X, 24 z 1262 r.; KDWP I, 529 z 1283 r., 561 z 1285 r.; II, 983 z 1316 r. i in.;
zob. też Michalewicz, op. cit., PH III, s. 404.
110 Por. wyżej, ods. 107.
111 M i c h a l e w i c z, op. cit., s. 403—404.
112 Nie posiada ich także Michalewicz. Jego koncepcja nie jest bynajmniej
próbą wyjaśnienia zaobserwowanego faktu.
113 CDSil. II, 30 z 1311 r.: Ziemowit, książę bytomski, poświadcza, „Quod dnus
Jaschco dictus Sloconst, intendens saluti anime sue ... providere ... villam ...
suam Mileyovicze ... monasterio apud Rudam ... legavit in testamento et donavit
... Hoc solummodo adiecto, quod quicunque consanquineorum eiusdem dni I.
ad retinendam predictam villam ... iure successionis facultatem haberet, licitum
ei est ipsam pro C. marcis grossorum liberare et hoc predicti abbas et fratres
admittere tenentur". Podobnie KDWP II, 1203 z 1341 r.; KDMP II, 595 z 1329 r.;