prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

kami 59 . Z drugiej jednak strony spotykamy również zgodą krewnych
na pozbywanie dóbr nabytych 60 .
Czym jest owa zgoda, przeżytkiem dawnej zasady, że prawo bliższości
obejmuje także dobra nabyte, która zostaje przełamana z końcem
XIII w., jak chce Michalewicz 61 , czy też asekuracją przed ewentualnymi,
choć pozbawionymi podstaw prawnych roszczeniami krewnych,
jak przyjmują Dąbkowski i Kolańczyk 62 . Przeciwko reliktowemu
charakterowi tego konsensu mogłyby przemawiać powołane wyżej piętnastowieczne
zapiski mazowieckie, gdyby nie' to, że w całości materiału
źródłowego stanowią one rzadkość 63 . Wątpliwości nasze rozstrzygnęłyby
najpewniej wzmianki źródłowe o retrakcie dóbr nabytych. Tych jednak
nie posiadamy, nie mamy więc podstaw do kategorycznych stwierdzeń.
Wydaje się, że zachodziła tu analogiczna sytuacja, jak przy nieruchomościach
nadanych. Zasadą była swoboda rozporządzania, faktycznie
jednak, przynajmniej niekiedy, liczono się z prawami czy — może
lepiej — uroszczeniami krewnych. Stąd wypadki ich zgody na pozbycie
nieruchomości nabytych 64 .
85
59 Np. KDKK II, 383 z 1392 r.: „lego duo prata a ... P. de S. herede et D. ...
eius consorte coempta". KDMP II, 374 z 1174—1176 r.: „hereditatem totam, quám
habui ex parte cognati mei ... Smyl ... Addidi etiam villas, quas emeram" (co do
autentyczności tego dokumentu patrz Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 205,
ods. 2).
60 KDWP II, 951 z 1312 r.: Mikołaj, syn Bodzęty, i jego żona Małgorzata darowują
klasztorowi obrzańskiemu młyn i wsie, „quas iuste empcioni titulo nobis
comparavimus ... de consensu et volúntate benevola dilectorum filiorum ac omnium
heredum". Podobnie nr 1014 z 1319 r.: Pommerell. UB, 628 z 1304 r.; MKM I, 184
z 1425 r., 639 z 1428 r. Michalewicz powołuje także KDWP I, 454 z 1275 r. (M i-
chalewicz, op. cit., PH III, s. 253, ods. 6). Mamy pewne zastrzeżenia co do tego,
ponieważ pozbywcą jest w nim sołtys i w dodatku — jak można wnosić z jego
imienia oraz z imion jego krewniaków — Niemiec. Nie wiemy, czy przypadkiem
nie rządził się on prawem chełmińskim, w którym właśnie prawu bliższości podlegały
także dobra nabyte (zob. lus Culmense, cap. CXCVI, 21; także Bandtkie,
op. cit., s. 332).
61 M i c h a 1 e w i c z, op. cit., PH III, s. 253 i 258.
62 Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 505 (bez podania źródeł); Kolańczyk,
Studia, s. 444, ods. 300 (z odesłaniem do Dąbkowskiego).
63 Zob. ods. 55. W każdym razie źródła nie potwierdzają opinii Michalewicza
o wyemancypowaniu się dóbr nabytych spod prawa bliższości z końcem XIII w.
Dowodem tego miał być zanik zgody krewnych na pozbywanie tej kategorii dóbr
(Michalewicz, op. cit., PH III, s. 253). Granicy takiej w źródłach nie widać,
a przytoczona opinia była dyktowana bardziej koncepcjami rozwoju wolności obrotu
niż wymową źródeł.
64 Podobnie było w prawie francuskim. Np. Falletti pisze o kształtowaniu się
przekonania, że dobra nabyte są wolne od ingerencji krewnych (Falletti, op.
cit., s. 8 nn.). W źródłach natomiast, które cytuje, przebija raczej myśl kompromisu.
Krewni i synowie „calumpniassent" pozbycie winnicy. Pozbywca stwierdził przy-