prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

88
Wszystkie te czynniki razem wzięte sprawiły, że podział dóbr na
nabyte i dziedziczne stracił w prawie bliższości swoje znaczenie. Stało
się to tym łatwiej, że — jak wiemy — podział ten nigdy nie był dość
ostry, nigdy nie brakowało uroszczeń krewnych także do dóbr nabytych.
Trudno jest bliżej ustalić czas, w którym uroszczenia przekształciły się
w prawo. Najniższą dolną granicą możliwą do przyjęcia jest pojawienie
się trzecizny i pozbywania łącznie z nią pozostałych majątku.
Pierwszy ślad takiej praktyki pochodzi z 1386 r. następny jednak
dopiero z 1439 r. 75 Ostrożniej będzie przyjąć, że różnice między dobrami
dziedzicznymi i nabytymi w prawie bliższości zatarły się gdzieś
w połowie XV w. Prawdopodobnie zatarcie to raz dokonane będzie nieodwracalne
nawet wówczas, gdy trzecizna — przynajmniej bezpotomnych
— zniknie z prawa polskiego 76 . W pracach prawników Polski
przedrozbiorowej nie znajdujemy niczego, co mogłoby wskazywać na
to, że prawo bliższości miało zastosowanie tylko do dóbr dziedzicznych
77 .
74 KDMP III, 949.
75 AGZ XII, 669 i 703 z 1439 r.
76 Zob. Rymaszewski, op. cit., s. 123.
77 Korektura Taszyckiego w artykule normującym dawność wspomina o prawie
bliższości „ad aliquam haereditatem". Tu jednak wniosków dalszych wyciągać nie
można, bowiem nie nasza instytucja jest w tym artykule kodyfikowana. Lipski
wyraźnie nie ogranicza prawa bliższości do dóbr dziedzicznych (Lipski, op. cit.,
obs. XLIX, s. 127 nn.; podobnie Z a w a c k i, op. cit., s. 66). To, co na temat dóbr
dziedzicznych pisze Zalaszowski, jest oparte na Zwierciadle Saskim lub dziełach
komentatorów tego pomnika prawa (zob. Zalaszowski, op. cit., t. II, s. 190 nn.).
W ogóle jednak obracamy się tylko w kręgu domysłów. Trzeba wziąć pod uwagę,
że np. statut opatowiecki z 1474 r. znów odróżnia dobra dziedziczne od nabytych
i zezwala rozporządzać klerykowi pierwszymi tylko w Vj. Odróżnienie to zna jeszcze
projekt Zamojskiego, który w cz. II,'art. 14 § 7 i 8 postanawia, że osoby bezdzietne
winny dobra dziedziczne zostawić najbliższym krewnym (zob. Dutkiewicz,
Zbiór praw sądowych przez exkanclerza Andrzeja ordynata Zamojskiego ułożony
i w r. 1778 drukiem ogłoszony, Warszawa 1874; Dąbkowski, op. cit., t. I, dodatek
82 na s. 557—558).