prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

141
nabycia rozstrzygała przysięga samego nabywcy albo nabywcy ze
świadkami bądź samych świadków 129 . Ta różnorodność mogła być przejawem
partykularyzmu, a być może zależała od wysokości spornej
sumy 130 . Nie natrafiliśmy także na zaczepienie jedynie części pozbytych
dóbr 131 . Za to w jednym wypadku same strony ograniczają prawo retraktu
do części pozbywanych nieruchomości, przy czym trudno orzec,
jakie to miało znaczenie prawne 132 .
Ponieważ przedmiotem retraktu były najczęściej nieruchomości
ziemskie, stąd też niekiedy wynikała kwestia nakładów. Zdanie Dąbkowskiego,
jakoby bliscy nie byli zasadniczo zobowiązani do ich zwrotu,
nabywca bowiem mógł je wziąć ze sobą, może być słuszne jedynie
w odniesieniu do tych nakładów, które rzeczywiście można było zabrać
133 . Powstaje pytanie, jak postępowano wówczas, gdy zabranie nakładów
nie było możliwe, np. w momencie ustąpienia nabywcy. Praktycznie
biorąc, w rachubę mogły wchodzić głównie zasiewy, a kwestię
rozstrzygano w drodze kompromisu 134 . Tam, gdzie nakłady polegały na
ulepszeniu stanu dóbr, jak np. zagospodarowanie stawu, retrahent
prawdopodobnie był obowiązany wynagrodzić nabywcę, tak przynajmniej
brzmi zapiska lwowska z 1500 r. 135
129 Przysięga samego nabywcy: R. Hube III, s. 163 — zapiska przedecka; Pozn.,
2029 z 1404 r.; Sand., 454 z 1408 r.; Bkuj., 582 z 1413 r. W AGZ XII, 351 z 1438 r.
sąd nie wie, kto ma przysięgać. Przysięga nabywcy ze świadkami: Roty wlkp. II, 897
z 1428 r.; I, 1456 z 1435 r. Przysięga samych świadków: Kai, 493 i 541 z 1414 r.
(w obu zapiskach po sześciu świadków).
130 Zob. np. Roty wlkp. II, 490 z 1417 r„ a także 715 z 1423 r.
131 Pomijamy tego rodzaju wypadki, gdy nabywcą był krewny, a z tytułu prawa
bliższości występował równy mu stopniem pokrewieństwa. Być może, tej właśnie
kwestii dotyczą dwie niejasne zapiski łęczyckie: Łęcz. I, 1543 z 1389 r.; II, 6451
z 1400 r.
132 Hele. II, 335 z 1398 r.
133 D ą b k o w s k i, op. cit., t. II, s. 508. Autor oparł się na tekście Kai., 565
z 1414 r.: „Struktura vero et edificia per L. facta, recipiat L. alias J. cum eo pro
eisdem amicabiliter componat, si vult".
134 Hele. II, 2471 z 1433 r.: „Idemque Stras omnia debita sua ac census cum
penis et spij in kmethonibus ibidem habitis, que ante diem Nat. Chr. anni preteriti
existebant, idem J. [Stras — Z. R.] ante ipsam diem dominicam Letare de ipsis
kmethonibus exciendi et recipiendi potestatem habebit, et semina yemalia in ipsa
hereditate W. per medium inter se dividere tenentur anni presentis, ipseque P.
[retrahent — Z. R.] eadem frumenta in campo parare alias sprawicz, et de campo
ea suis kmethonibus deducere totaliter debebit sibi J." W Hele. II, 3260 z 1446 r.
ustępujący nabywca miał otrzymać całość plonów z zasiewów ozimych.
135 AGZ XV, 2991 z 1500 r. w związku z 2671 z 1498 r. Dzierżawa stawu ad
episcandum. Sprawa jest skomplikowana, bo retrahent płaci pewną sumę wydzierżawiającemu,
a ten z kolei ma zwrócić dzierżawcy koszty reformacionis piscinae.
Do retraktu w istocie chyba nie doszło (zob. AGZ XV, 3006 z 1500 r.).