prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

161
nader częste, wątpliwości budzi jedynie ich skuteczność prawna. Dużą
rolę przypisuje im Michalewicz, niestety, także i tym razem bez źródłowego
uzasadnienia. U podstaw jego poglądu leży przekonanie, że przy
daleko posuniętym formalizmie ówczesne sądy uznawały prawną skuteczność
klauzul rezygnacyjnych, jeśli tylko znajdowały się one w dokumencie
247 .
Nie negujemy formalizmu w średniowieczu, sądzimy jednak, że jest
on tylko jedną z wielu stron skomplikowanej rzeczywistości prawnej
tej epoki. Mamy konkretne przykłady, gdy z odrzucaniem słusznych
praw szło w parze uznawanie pretensji zupełnie bezpodstawnych 24s .
Michalewicz zbytnio upraszcza, określając ówczesną judykaturę jako
jednokierunkową, odrzucającą ze względów formalnych roszczenia
bliskich. Przypomnijmy o kompromisowym charakterze wielu wyroków
sądowych 249 . Nie znajdujemy też wyraźnych dowodów odrzucenia
przez sąd pretensji bliskich ze względu na omawianą klauzulę. Odwrotnie,
mamy przykład uznania praw krewnych — synów, mimo tej klauzuli
250 . Już sam fakt istnienia retraktu, przynajmniej do połowy XVI w.,
przeczy jej skuteczności. Nie byłoby przecież nic prostszego, jak zaopatrzyć
każde pozbycie taką klauzulą i położyć kres prawu bliższości 2M .
h) Podwyższanie ceny.
Antyretraktowy cel tego środka jest zanadto wyraźny, by mogły
istnieć co do tego jakieś wątpliwości. Zdawali sobie z tego sprawę
współcześni 252 , a i w dzisiejszej literaturze panuje w tej kwestii zgodna
247 M i c h a 1 e w i c z, op. cit., PH IV, s. 105.
2,8 Por. historię Muszkowic, Ks. henr., s. 312 nn., zwłaszcza s. 317—318.
249 Por. Adamus, Z badań nad dzierżeniem, s. 9, tamże interesujące stwierdzenie,
że dokumenty praktyki umownej mogą zawierać klauzule, które nie odpowiadają
normom prawa polskiego (s. 8). Pozbywca, gdy znalazł wreszcie upragnionego
nabywcę, gotów był brać na siebie i swoich krewnych wszelkie zobowiązania,
z czego jeszcze nie wynika, że później się z nich wywiązywał. Moc wiążącą
zrzeczenia się prawa bliższości w imieniu krewnych (a raczej za krewnych) przyjmuje
R. Hube I, s. 74, na podstawie samej wzmianki o takim zrzeczeniu się.
250 KDWP I, 252 i II, 700 z 1293 r. Tło sprawy przedstawia szczegółowo K o-
I a ń c z y k, Prawo spadkowe, s. 91 nn.
251 Zrzeczenie się praw w imieniu krewnych nie jest czymś typowym tylko dla
czasów wcześniejszych, w których, być może, względy formalne odgrywały większą
rolę. Występuje ono także w XV w. (por. np. KDWP V, 345 z 1422 r.). Przypuszczenie
Michalewicza, że pozbawionym w ten sposób prawa bliższości krewnym
służyć mogło prawo regresu wobec pozbywcy, nie znajduje potwierdzenia w źródłach
(Michalewicz, op. cit., PH IV, s. 105).
252 S m i g 1 e c k i, op. cit., s. 51.