FRONDA

kulturalnego mena podtrzymywać może tylko dzięki kolejnym zbrodniom - źródlejedynej satysfakcji i relaksującego sportu. Bateman jest wampirem. Złośliwymwampirem, który nuża się we krwi większości swych ofiar. "Oszczędza" żebrakadegenerata,poprzestając na wyłupieniu mu oczu - po to, by jeszcze bardziejcierpiał w swej beznadziejnej wegetacji."American Psycho" Breta Eastona Ellisa jest powieścią, która ma swojąhistorię i najprawdopodobniej znajdzie swoje miejsce w kanonie światowejliteratury. Książka miała kłopoty z ukazaniem się w druku, ponieważ amerykańskiefeministki oburzyły się, że ofiarami powieściowego bohatera są głównie kobiety.Czy aby na pewno chodziło tylko o to?Zacznijmy od banalnego stwierdzenia, że taką mamy powieściową fikcję,jaką mamy społeczną rzeczywistość - i literatura w większym lub mniejszymstopniu odzwierciedla stan świadomości współczesnych. Z kart powieści Ellisatchnie atmosfera zagubienia i beznadziei. Postmodernistyczne żarty przestałybawić, społeczne konwencje załamały się, nic już nie organizuje ludzkiejegzystencji, nawet w Godota nikt już nie wierzy i nikt na niego nie czeka.A miało być wspaniale: przyjęcie reguły Asasynów: "Nic nie jest prawdziwe- wszystko jest dozwolone" miało zagwarantować ludzkości maksimum wolności,zabawę po pachy, swobodę artystycznej ekspresji i nowe "przewartościowane"intelektualnie i moralnie kreacje.Skończyło się gorzej niż w najbardziej ponurej utopii. W "Nowymwspaniałym świecie" Huxley opisał świetnie zorganizowaną, autorytarnąspołeczność, gdzie nie ma miejsca na wrażliwość i piękno. Ellis dopowiedział, doczego doprowadza realizacja atrakcyjnego na pozór modelu kulturowego, w którymwszystko jest względne - do chaosu, alienacji i zbrodni.Ludziom-konsumentom trudno spojrzeć takiej prawdzie w oczy.Okrucieństwo tej książki polega na tym, że opisuje patologię bez eufemizmów imetafor, nie ma tu miejsca na pseudopoezję, na rozmywanie "tak" i "nie".Hiperrealizm i dosłowność niektórych opisów zawiodły "pomysłowych" krytykówEllisa na bezdroża ślepej interpretacji: istnieje na przykład teoria, że bohater"American Psycho" nie dokonuje swych zbrodni na jawie, ale roi je sobie w chorejwyobraźni. Jeżeli zrezygnujemy z dosłownego rozumienia tekstu Breta Eastonai odrzucimy psychologiczną prawdę o Patricku Batemanie na rzecz swobodnegodyskursu z jego "racjami", to przy założeniu, że majaczyć można o wszystkim - wślad za współczesnymi sofistami - uspokoimy sumienia.Ale powieść Ellisa to nie wydumana fikcja w fikcji, to raczej wykrzyczanaprawda o mentalnych, obyczajowych i estecznych tendencjach naszej epoki.Lew Szestow w przedmowie do "Filozofii tragedii" zauważa, żepsychologiczne komplikacje pojawiły się w literaturze wraz z "Bohaterem naszychczasów" Lermontowa. Ta powieść potomka szkockich arystokratów była - jak nastandardy pierwszej połowy XIX wieku - killerem. Pieczorin, tytułowa postaćksiążki, jest zbuntowanym człowiekiem establishmentu - odważny, bogaty i nawetszlachetny, potrafi być jednak ekstremalnie bezwzględny. Żyje jak chce i niczegonie żałuje. Wszyscy przeciwnicy Pieczorina z takich czy innych względów są260 FRONDA DOŻYNKI 1996