FRONDA

MACIEJ LANGTRADYCJONALIŚCI I FUNDAMENTALIŚCI WREPUBLICE ISLAMSKIEJPo obaleniu monarchii w Iranie nastąpił bezprecedensowy w historiiwspółczesnych państw proces podporządkowywania wymogom religii wszystkichprzejawów życia publicznego. Islam w wersji szyickiej stał się formalnym źródłemi kryterium wszelkiej ludzkiej aktywności. Powszechnie wiadomo, że religiazmieniła oblicze porewolucyjnego Iranu, ale czy nowa rola polityczna niespowodowała zmian w samym szyizmie? Jeśli tak, to jakie? Czy całeduchowieństwo szyickie poparło koncepcje ajatollaha Chomeiniego, czy możebyli duchowni mający inne poglądy na rolę religii i duchowieństwa w państwie?Szyizm imamicki to połączenie dwóch elementów. Pierwszy z nich -dogmatyka obejmująca ogólne zasady wiary - zapewnia trwałość religii i jednośćjej wyznawców. Drugi element to idżtihad, czyli formułowanie przez teologówopinii na temat pojawiających się współcześnie problemów, które nie znalazłybezpośredniego wyjaśnienia w Koranie bądź w tradycji Proroka. Idżtihad nadajekoncepcjom religijnym pewną elastyczność, niezbędną do stawienia czołaróżnorakim wyzwaniom współczesnego świata. Mudżtahid, czyli autorytet religijnyinterpretujący objawienie, powinien wypracować swój osąd na podstawie Koranu,tradycji, zgodnej opinii innych uczonych oraz logiki. Celem idżtihadu jest natomiastwskazanie wspólnocie wiernych, jak powinien postąpić muzułmanin w konkretnejsytuacji życiowej. Konserwatywny mudżtahid będzie się naturalnie starał jaknajściślej trzymać tradycyjnych interpretacji. W tej samej sytuacji inny mudżtahid,nastawiony bardziej radykalnie w sprawach społecznych i politycznych, może wswoich osądach pójść znacznie dalej.W kwestiach dotyczących kompetencji mudżtahida i jego aktywnościspołecznej, a co za tym idzie - w sposobach pojmowania istoty republiki islamskiej,szyiccy teologowie w Iranie nigdy nie byli całkowicie jednomyślni, co pozwalamówić o istnieniu dwóch kierunków we współczesnym irańskim szyizmie.Pierwszy, związany z nauczaniem ajatollaha Chomeiniego, optuje zamaksymalnym zaangażowaniem duchowieństwa w sprawy społeczne i polityczne.To właśnie z tym kierunkiem związane są polityczne idee fundamentalizmu:zbudowanie państwa na wzór kalifatu Alego i propagowanie rozwiązań przyjętychw Iranie jako modelu uniwersalnego. Drugi kierunek reprezentująteologowie ściśletrzymający się tradycji, co - ich zdaniem - gwarantuje zachowanie jednościduchowieństwa i zapewnia mu właściwą pozycję niezależnie od sytuacjipolitycznej. Teologowie identyfikujący się z tradycjonalizmem twierdzą, żedziejowa rola duchowieństwa nie polega na prowadzeniu wspólnoty wiernych doideału wczesnego islamu, gdyż - w ich mniemaniu - nie da się tego osiągnąć bezudziału Mahdiego, czyli oczekiwanego przez szyitów dwunastego imama, któryod tysiąca lat pozostaje w ukryciu. Stąd też zadanie duchowieństwa widzą wchronieniu czystości nauczania szyickiego, a szczególnie jego elementówmistycznych związanych z przyjściem Mahdiego. Tradycjonaliści raczej nieFRONDA DOŻYNKI 1996 291