CICERONE

NORKLIMA
Variasjonar i den norske
atlanterhavsstraumen
Ved å kombinera målingar av styrken på straumen av atlanterhavsvatn langs kysten vår med
satellittmålingar av havnivå, har forskarar påvist vinddrivne variasjonar som svingar i takt frå
Irland i sør til Svalbard i nord.
Øystein Skagseth, Kjell Arild Orvik
og Tore Furevik
NOClim
Den norske atlanterhavsstraumen er den
nordaustlege forlenginga av det som me
kjenner som Golfstraumen, ein storstilt
transport av varmt, salt vatn som går frå
ekvator i sør til Nord-Atlanteren og Norskehavet
i nord (figur 1). Målingar har vist
at den norske atlanterhavsstraumen er delt
i to greiner (Orvik og Niiler, 2002), med
ein total vasstransport på omkring 8 million
tonn vatn per sekund (Orvik m. fl.,
2001), eller 6 gonger det vatnet som renn
i alle elvene i verda. Den indre greina
er ein nokså stabil straum som fylgjer
kontinentalskråninga frå vest av Irland,
går gjennom Færøy-Shetlandkanalen og
langs kysten av Noreg, og endar opp i
Arktis anten gjennom Barentshavet eller
gjennom Framstredet vest for Svalbard.
Den meir ustabile ytre greina kjem inn i
Norskehavet mellom Island og Færøyane,
og etter ei austleg rute forbi Færøyane, går
denne straumen nordover inn i dei meir
sentrale delane av Norskehavet.
I eit nyleg publisert arbeid (Skagseth m.
fl. 2004) har forskarar knytta til Geofysisk
Institutt og Bjerknessenteret for klimaforsking
studert den indre greina av den
norske atlanterhavsstraumen. Gjennom
måleprogram på Svinøysnittet nordvest av
Stad (figur 1) har styrken på denne straumen
blitt målt i meir enn 9 år (Orvik og
Skagseth, 2003a). For første gong er dette
datasettet kombinert med satellittmålingar
av høgda på vassflata for å seie noko om
den geografiske utbreiinga til dei variasjonane
som er funne i Svinøysnittet.
Direkte målingar i havet og satellittmålingar
Frå satellittmålingar av havnivået kan
variasjonane i overflatestraumen utreknast
ved å nytte geostrofisk tilnærming.
Denne seier at variasjonane i straumen
langs skråninga er proporsjonal med variasjonane
i hellinga av overflata på tvers av
straumen. Til dette studiet er det nytta eit
gjennomsnitt over ei veke av havnivå (vekemiddel),
der det er korrigert for mellom
anna endringar i lufttrykk og tidevatn, og
der verdiane er gjevne med ein innbyrdes
avstand på mellom 6 og 28 km.
I figur 2 er dei indirekte satellittbaserte
straummålingane samanlikna med dei
direkte målingane i Svinøysnittet. Straummålaren
som her er nytta, har stått på
omlag 100 meter djup, 400 meter over
botn, og har vist seg å vera ein god indikator
for den totale transporten i den
indre greina av atlanterhavsvatn (Orvik
og Skagseth, 2003b). For samanlikning
med dei satellittbaserte målingane, er vekemiddel
nytta.
Figur 2 viser stort samsvar mellom dei
direkte og dei indirekte målingane, med
maksimum om vinteren og minimum om
sommaren. Ein ulikskap er at dei direkte
målingane har mykje større variasjonar
på høge frekvensar, truleg på grunn av
at straummålaren fangar opp virvlar og
andre rørsler med liten horisontal skala.
Desse er midla vekk i det andre datasettet.
Konklusjonen av denne samanlikninga er
at sjølv om satellitten berre ser overflata,
vil straumen som kan avledast frå satellittmålingane
likevel gje eit godt estimat på
straumen i heile vass-søyla, og dermed
transporten av varme og salt mot nord.
Horisontal skala på observert variabilitet
Motivert av dette resultatet, vart satellittmålingane
vidare nytta til å studera kva
samanheng det er mellom dei målte
variasjonane på Svinøysnittet og variasjonar
lengre sør eller nord langs sokkelskråninga.
For å eliminera mest mogeleg
støy i datasetta, er det nytta ei såkalla
empirisk ortogonal dekomponering (EOF)
til å trekka ut det signalet eller den moden
som skildrar mest mogeleg av variasjonane
NORKLIMA
Forskningsprogrammet NORKLIMA har som hovedmål å “gi nødvendig, ny kunnskap om klimasystemet, klimaets utvikling i fortid, nåtid og framtid,
samt direkte og indirekte effekter av klimaendringer på natur og samfunn som grunnlag for samfunnsmessige tilpasningstiltak”. NORKLIMA omfatter
de allerede pågående programmene KlimaProg - med de koordinerte prosjektene RegClim, NOClim, NORPAST og AerOzClim, KlimaEffekter og
fondssatsingen Polar klimaforskning.
Resultatene fra NORKLIMA skal formidles videre til allmennheten for å gi innsikt om årsakene til, og mulige konsekvenser av klimaendringer. En del av
denne informasjonen formidles i samarbeid med CICERO Senter for klimaforskning, gjennom tidsskriftet Cicerone.
Redaksjon: Sigbjørn Grønås (red.), RegClim (sigbjorn@gfi.uib.no), Michael Gauss, AerOzClim (michael.gauss@geofysikk.uio.no), Solfrid Sætre Hjøllo,
NOClim (Solfrid.Hjollo@gfi.uib.no), Øyvind Nordli, NORPAST (oyvind.nordli@met.no)
www.program.forskningsradet.no/norklima/
22 • Cicerone 4/2004