CICERONE

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Asbjørn Torvanger
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
er forskningsleder ved
CICERO Senter for klimaforskning
(asbjorn.torvanger@cicero.uio.no)
middel er eit argument for berre å bruke
frivillige avtaler som eit supplement til andre
verkemiddel.
Akademiske studiar
Det finst få akademiske studiar av frivillige
avtaler som miljøpolitisk verkemiddel.
I CICERO sin studie brukte vi ein såkalla
prinsipal-agent modell til å studere korleis
ein kan utforme frivillige avtaler på ein
måte som gjer verkemiddelet meir effektivt
i eit tilfelle der ei bedrift (agenten) veit
meir om reinsekostnaden sin enn styresmaktene
(prinsipalen) gjer. I ein slik situasjon
kan den frivillige avtalen lett bli for
svak, slik at miljøinnsatsen blir for liten.
Eller den kan bli for sterk, slik at bedrifta
flytter til andre land eller går konkurs. Eit
godt alternativ for styresmaktene kan då
vere å la bedrifta eller bransjen velje mellom
ulike frivillige avtaler, der kvart alternativ
er ein kombinasjon av eit miljømål
og ei finansiell overføring til bedrifta. Når
bedrifta vel den avtalen som er best for
seg, kan ein samstundes oppnå eit miljømål
som i samfunnsøkonomisk forstand
er betre enn det som er mogeleg å oppnå
gjennom ein vanleg frivillig avtale eller
gjennom andre verkemiddel.
Frivillige avtaler kan oppfattast som ein
ufullstendig kontrakt mellom ein bransje
og styresmaktene. Vi analyserte difor frivillige
avtaler i lys av den økonomisk
teoriretninga ufullstendige kontrakter. Eit
par idéar frå denne studien er at slike avtaler
blir samfunnsøkonomisk sett meir effektive
dersom bransjen får ein subsidie
om målet blir overoppfylt, og eit gebyr
dersom målet ikkje blir nådd. Kjell Sunnevåg
kom fram til eit liknande resultat i
SNF sitt delprosjekt om frivillige avtaler
og incitament for innovasjonar. Ut frå teorien
om ufullstendige kontrakter er ein
anna metode å utforme ein frivillig avtale
slik at både bransjen og styresmaktene får
fordelar av investeringar i reduserte utslepp
av miljøskadeleg stoff, til dømes
gjennom investeringar i energisparing som
sparer både utslepp og energikostnader.
I eit anna delprosjekt studerte Rolf
Golombek og Espen Moen frå
Frischsenteret gjennomføringa av ein frivillige
avtale i ein bransje. Dei finn at forholda
i bransjen kan påverke den interne
fordelinga av miljømål i bransjen. Fordelinga
kan bli samfunnsøkonomisk
uoptimal ved at store bedrifter reinser for
mykje medan små bedrifter reinser for lite.
Mellom land
Frivillige avtaler kan strekkje seg over
landegrenser. I ein bilateral avtale inngår
styresmaktene ein avtale med ein bransje i
eit naboland for å kontrollere eit miljøproblem
som rammar det fyrste landet. Ein
slik avtale frå 1991 regulerer utslepp til
Rhinen, og vart inngått mellom byen Rotterdam
ved utløpet av Rhinen og kjemisk
industri i Tyskland. Bilaterale frivillige avtaler
må byggje på ei generell forståing eller
avtale mellom dei to landa. Slike avtaler
kan vere interessante ved svak miljøregulering
i nabolandet eller dersom nabolandet
eksporterer mesteparten av ureininga
og den ikkje blir fanga opp av internasjonale
avtaler, eller dersom nabolandet
prioriterer miljøspørsmål lavt.
Ein regional frivillig avtale er oppretta
mellom ei regional styresmakt og ein bransje
i ei gruppe land, til dømes mellom EUkommisjonen
og bilindustrien i EU-land.
Fram til no finst det tre slike avtaler i EU.
Desse omfattar utfasing av KFK, merking
av reinsemiddel, og reduserte karbondioksid-utslepp
(CO 2
) frå nye bilar. Slike avtaler
passer dårleg inn i EU sitt reguleringsregime
fordi dette er lovbasert. Ein ulempe
med vanleg frivillige avtaler er at bransjane
(og bedriftene) kan få ulike rammevilkår
på miljøområdet, slik at ein endar opp
langt unna like konkurransevilkår. Ein regional
frivillig avtale kan derimot auke
graden av harmonisering i rammevilkåra
for bedriftene, og såleis ha samfunnsøkonomiske
fordelar i form av meir effektive
marknader og lavare reguleringskostnad
for samfunnet enn ved vanlege frivillige
avtaler eller direkte regulering.
Frivillige avtaler i klimapolitikken?
For dei landa som har lagt vekt på frivillige
avtaler i klimapolitikken sin kan avtalene
”Institusjonelle vilkår for frivillige avtaler”
Artikkelen er basert på CICERO-prosjektet
”Institusjonelle vilkår for frivillige
avtaler” som vart finansiert gjennom
NFR-programmet SAMRAM
(”Samfunnsmessige rammebetingelser
og virkemidler for norsk energi- og
miljøpolitikk”) i 1997-99. Dette prosjektet
var ein del av samarbeidsprosjektet
”Frivillige avtaler i miljøpolitikken”
mellom CICERO,
Frischsenteret (”Frivillige avtaler og
strategisk adferd”) og SNF (”Frivillige
fungere som eit skritt mot full gjennomføring
av mekanismane i Kyotoprotokollen,
nemleg internasjonal kvotehandel, felles
gjennomføring og den grøne utviklingsmekanismen
(CDM). Eit fellestrekk ved
frivillige avtaler, felles gjennomføring og
CDM er at dei er prosjektbaserte. Det vil
seie at dei er knytt til eit bestemt prosjekt
og ein bestemt teknologi og bedrift, i
motsetnad til kvotehandel. Det som skil
desse verkemidla er at det finst ein marknad
for desse såkalla Kyotomekanismane,
men ikkje for "kvotar" definert gjennom
ein frivillig avtale.
Utgangspunktet er at ein frivillig avtale
definerer ein utsleppskvote for til dømes
klimagassen karbondioksid. Ved å gje
løyve til at denne kvoten kan omsetjast på
ein marknad, kan styresmaktene la kvoten
inngå i ein nasjonal kvotemarknad. I neste
etappe kan den nasjonale kvotemarknaden
koplast opp mot ein internasjonal
kvotemarknad. Bilaterale frivillige
avtaler kan eventuelt utviklast vidare og
koplast mot felles gjennomførings-prosjekt
eller CDM-prosjekt. Dermed kan frivillige
avtaler bli ein etappe mot ein fullt utvikla
internasjonal marknad for Kyotomekanismane.
Ved å kombinere ein frivillig
avtale med eit felles gjennomføringsprosjekt
kan ein få med både klimagassar
og lokalt miljøskadeleg utslepp.
Ettersom det finst så få frivillige avtaler i
Noreg er det enklare for oss å utvikle eit
nasjonalt system for handel med
klimagasskvotar utan å byggje på frivillige
avtaler. Deretter kan dette kvotesystemet
koplast opp mot ein internasjonal marknad
for alle Kyotomekanismane. For land
med mange frivillige avtaler kan det beste
alternativet vere å bruke avtalene som eit
steg mot nasjonal og seinare internasjonal
kvotehandel.
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
avtaler, innovasjon og økonomisk
vekst”). CICERO sin
hovudpublikasjon er «Torvanger and
Skodvin, Implementing the Kyoto
Protocol – The role of environmental
agreements, CICERO Report No. 4,
1999, Oslo». Dei tre samarbeidande
institutta arrangerte to seminar om frivillige
avtaler for forskarar og
brukarar i Oslo 15.12.97 og 16.9.99.
Frå kvart av seminara er det trykt ei
samling av presentasjonane.
Cicerone 2/2000 • 13