Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

71
hem kan vergeleken worden, de grootste schrijver dien Frankrijk sedert Molière
heeft voortgebracht’ 1) .
Brieux mist echter Shaw's origineelen, doordringend-analyseerenden kijk op de
sociale toestanden, zijn sterk en helder denkvermogen, zijn vlijmendscherpe
geestigheid en voornamelijk zijn diep-intuïtieve kracht.
Wat ik in den beginne van dit artikel wilde zeggen is dat kunst, als gevoelswerk,
voor Shaw uit den booze is. Hij is realist en misschien wel scherper dan eenig ander
tooneelschrijver; daarvan getuigt zijn rake plastische beschrijving van personen,
toestanden en plaatsen; - doch de ware beteekenis van de werkelijkheid ligt voor
hem niet in het artistieke, maar vooral in het intellectueele. Dit wil niet zeggen dat
hij het gevoel in den mensch volkomen negeeren wil; zeker niet; maar het is
ondergeschikt aan zijn intellectueele doeleinden.
Shaw is vóor en in alles intellectualist. Hieruit volgt dat de actie in zijn stukken
om zoo te zeggen zuiver verstandelijk is. De personen spreken en redetwisten meer
dan ze bewegen.
Als hij karakters teekent, ze psychologisch ontleedt, ze tegenover elkaar stelt en
in botsing brengt, dan is het niet om een zielsconflict, een dramatischen toestand
te kunnen scheppen, maar wel om door de verscheidenheid van de wederzijdsche
betrekkingen te doen zien het huichelachtige, het leege van onze maatschappij. En
in dien strijd tegen logen en conventie toont zich in Shaw de ware Ier, zooals
Chesterton hem teekent: agressief, wars van zinnelijkheid, geestig, helder van
verstand.
Shaw is een sterke individualiteit; niet een die zich opsluit in een ivoren toren,
maar een die alle invloeden van buiten in zich opneemt, het wàar-menschelijke er
uit zift en verwerkt. Zoo heeft hij geluisterd naar Marx, Schopenhauer, Nietzsche,
Ibsen, om zijn eigen-zelf op te bouwen. Er steekt zeker veel waarheid in de woorden,
die de Hollandsche tooneelcriticus Simon B. Stokvis verleden jaar in ‘De Wereld’
schreef: ‘Het is onze groote fout dat wij (in ons land tenminste) blijven volharden bij
de idee dat Shaw een kunstenaar zou zijn. Shaw is heelemaal geen kunstenaar,
maar een prediker in modernen zin. Alleen is voor hem het tooneel de kerk. Het zij
tot zijn eer gezegd dat hij ook niet voor kunstenaar wil doorgaan en als zoodanig
wordt hij dan ook door geen der groote critici van zijn land beschouwd’. Is het echter
billijk alle waarde van Shaw als kunstenaar te negeeren? Al schijnt hij zelf er zich
weinig om te bekommeren, het staat toch vast dat hij in zijn ‘Candida’ een niet
gewone diepte van levensaanvoeling, visionaire kracht en echt-menschelijke
uitbeelding heeft gegeven. De waarde van deze kunstuiting wordt niet geringer zoo
zij uit zijn onbewuste-zijn is geboren; integendeel.
1) ‘Van Molière tot Brieux’, voorrede van G.B. Shaw bij de Engelsche vertaling van Brieux'
tooneelspélen.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13