Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

114
dat dit zwarte boek, met de vlammende titel-letters, toch eigenlijk min de ziel geeft
van den krijg in 't algemeen dan wel de psyche van het volk dat in dien krijg wordt
gemoeid. Een heroïsch volk - en wie denkt hier niet aan onze zuidelijke broeders -
een volk niet als botte werktuigen volgend de intenties van een verre, onbegrepen
en bedorven internationale politiek, een heerschzuchtig imperialisme onder den
opgeschroefd-geestdriftigen klinkklank van wat armelijke, chauvinistische leuzen,
die leugen zijn - zulk een volk, in den strijd voor vrijheid en recht, zal wel nimmer
door dien waanzin gegrepen worden die als de lach der verdwazing opschatert uit
de bladen van Janson's boek. Want ook hier blijkt, als overal, de eeuwige Geest de
hooge, geadelde meerdere van de blinde, brute kracht van 't oogenblik 1) .
GERARD VAN ECKEREN.
Over parodieën
ONS lezend publiek weet, dunkt me, over 't algemeen nog niet recht, wat een parodie
eigenlijk is, of althans, wezen kan. Het denkt bij den naam te veel aan een grove
belachelijk-making, een bespotting door overdrijving, gelijkstaande met de actie van
een kwajongen die, achter een kreupele aanloopend, diens stap liefst nog verergerd
namaakt. De kreupele heeft beenen die ongelijk van lengte zijn, de bespotter kan
hetzelfde effect alleen bereiken door zich aan één kant door te laten zakken. Hij
doet dus niet hetzelfde als de mank gaande, maar bereikt op organisch geheel
andere wijze het zelfde effect; en vergroot dit nog. Zijn nabootsing is dus een
nabootsing van het uiterlijke, van een oppervlakkige eigenaardigheid, en hierin ligt,
dunkt mij, het wezen van de slechte en grove parodie, in tegenstelling met de goede
en fijnere. De goede parodie toch doet bijna het zelfde als het model, doch bereikt
een ander effect!
De goede parodie, die in haar innerlijk wezen ‘kunst’ kan zijn, zoekt niet de
effecten, die haar model of slachtoffer teweeg brengt. Zij tracht ook motieven op te
sporen, waarom naar die effecten gezocht werd; zij tracht te begrijpen waarom die
effecten worden genoten en bewonderd. Het is dus het karakter, ja de ziel waarnaar
de parodist moet zoeken, het karakter en de ziel van deze bijzondere gestalte der
menschelijke dwaasheid, onoprechtheid en zelfbedrog. Het is daarom dat mij het
parodieeren van een litterair werk dat in wezen mooi, want oprecht en zuiver is,
vaak een uiterst moeilijk werk is toegeschenen, waarbij voorzichtigheid en smaak
op een zware proef worden gesteld. Men kan alles in het dwaze trekken door
bespotting, maar dit is clownswerk dat door gebrek aan stof inhoudloos moet worden.
Wordt echter door het parodiëeren de tegenstelling tusschen schijn-gevoel en waar
gevoel, schijnvernuft en waar vernuft aangetoond en verscherpt, dan heeft de parodie
nog een andere waarde dan dat zij de zwakheden van een bepaalde schriftuur, of
van een bepaalde soort lectuur blootlegt: dan draagt zij bij tot den humor des levens!
Ons volk heeft zichzelf in vele en bittere uitlatingen van de beste zijner zonen,
herhaaldelijk een gebrek aan humor verweten; doch ten onrechte! Het is niet ons
volk in zijn geheel dat humorloos is, doch slechts een gedeelte, een zelfgenoegzame
en zelfbewonderende kern! Zelfgenoegzaamheid en zelfbewondering zijn het die
den lach tot een stroeve, schaamachtige en wrange uiting maken, er de glorie en
de verfrisschende zelfvergetelheid aan ontnemend, die hem tot een argelooze en
natuurlijke levensdaad verheffen. Er zijn menschen die niet lachen kunnen, doch
1) Het hier aangekondigd boek bevat een zevental schetsen, die lang niet alle op gelijke hoogte
staan en dan ook niet alle denzelfden diepen indruk achterlaten. Als geheel acht ik echter dit
werk niet zonder beteekenis, en - juist wijl het in zijn beste gedeelten vrij is van iedere
vredestendenz - een hulpmiddel ter bevordering van den wereldvrede van veel meer belang
dan de schoonste congres-betoogingen. Kunst is nu eenmaal meer dan wóórden.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13