Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

87
van Nievelt's streven. Maar - de eerlijkheid vordert ook van ons te erkennen, dat
een en ander niet geheel overtuigend is, vooral niet dit: dat van de Duitsche literatuur
de gezondheid zou uitgaan, die de gedachten der jongelieden in hun gevaarlijkste
jaren moet zuiver houden. Door te groote eenzijdigheid heeft de schrijver zijn werk
geschaad. Hij had dit door grootere beheersching ten opzichte van zijn eigen
persoonlijken Franschenhaat (want daarin verraadt hij zich te veel dan dat ons
dit niet zou treffen) kunnen voorkómen. Wij zijn er lang niet van overtuigd, dat
Duitschland in zijn zedelijkheid zooveel boven Frankrijk zou staan. Misschien uit
zich hetgeen bij den buurman verleidelijker, onder een masker van geest en
elegance, wordt aangeboden, bij de Duitschers ruwer en minder omhuld, dus in 't
oog vallender en daardoor minder gevaarlijk; maar geenszins minder. Waartegen
zouden anders boeken als ‘Götz Krafft’ en Herman Popert's ‘Helmut Harringa’ hun
waarschuwende en betoogende stem verheffen?
Aan de opwekking van Van Nievelt moet dus niet onvoorwaardelijk gevolg worden
gegeven.
Iets anders - en dit is ook het belangrijkste - mag het geacht worden nadruk te
leggen op de gevaren, die door een zeker soort ontucht worden in de hand gewerkt.
En deze te demonstreeren in de rampen, die den man met een voorgeschiedenis,
Herman Wolsinck, in zijn latere huwelijksleven treffen, is overtuigender en ook meer
in de richting van het doel. De kinderen, die niet levensvatbaar blijken, de gezonde
vrouw, daardoor lichamelijk kwijnend en tot den ondergang gedoemd, dit alles doet
zijn werking beter dan lange verhandelingen. Dat is de macht, die aanschouwing
altijd heeft boven aanhooring.
Om nu nog iets over het boek zelf te zeggen: Het is als stuk literatuur niet van
buitengewone kracht. De gloed der bezieling is gedoofd onder veel gemoraliseer
en gepraat over wat is voorgevallen. Het voorvallende nl. wordt nergens zóó sterk
uitgebeeld, dat de schrijver zelf niet zou voelen hoezeer het aanvulling behoefde in
den vorm van beschouwingen.
Verder zit het vol storende conventioneele zinswendingen, die vooral hinderlijk
zijn in een boek van het jaar 1889. Daarbij zijn afgezaagde romantische gegevens
op afgezaagde wijze nog eens verwerkt: neen, dit boek blijft wel op het laagste peil
van wat men nog kunst kan noemen. Maar het staat door zijn hooge moraal.
Wat deze moraal inhoudt besprak ik in het voorafgaande. Dit werk nam deel aan
den strijd tegen het verval der zeden, in 't bijzonder bij de jeugd. Of de lichtzinnigheid
nu beslist werd bevorderd door het te vroegtijdig lezen van prikkelende zedelooze
Fransche romannetjes, - of: door verwaarloosde opvoeding (waarop de
latere werken op sexueel gebied zoo buitengewoon den nadruk hebben gelegd; ik
herinner maar aan de geschriften van Hans Wegener en Heinrich Lotzky) daarin is
het niet aan mij het laatste woord te zeggen. Zeker is het, dat de meeningen
tegenwoordig meer naar het laatstgenoemde overhellen.
CONSTANT VAN WESSEM.
[Boekenschouw]
Den Gulden Winckel. Jaargang 13