Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

139
deze schetsen toch een tweetal dat den bundel ‘redt’, ja, is er één die dit boek er
zóó met vlag en wimpel doorhaalt, dat dit ‘Wisselend Uitzicht’ genoemd zal worden
overal waar Haspels' beste werk ter sprake komt.
Wat ‘De Medeplichtige’ betreft - dit geestig stukje bevalt ons eigenlijk maar half.
Niet omdat het geestig is - beware! Het geestige maakt er de groote bekoring van
uit; zooals het een der factoren is in 't algemeen die Haspels' werk zoo iets
pittig-eigens plegen te geven. De humor van ‘De Medeplichtige’ dus graag
geaccepteerd, blijft over 't vraagstuk der ‘waarschijnlijkheid’. En waarschijnlijk
gemaakt heeft de schrijver ons 't gegeven van de genoemde eerste schets uit den
bundel nu juist niet. Wat temeer ons hindert naarmate de auteur er beter in geslaagd
is ons 't tooneeltjezelf zoo levendig-beeldend voor oogen te stellen. Dominee Verster
is gevangenispredikant, en dominee Verster krijgt op een avond in zijn studeerkamer
bezoek ... van een over de daken ontvluchten gevangene.
‘Ie mut mie helpen, domeneer. Ie hebt het zelf gezeid’.
‘Ik?’ roept de dominee verwonderd uit, maar dan herkent hij 't boertje uit den
Achterhoek, dat zich destijds dadelijk voor een bezoek op 't rapport had laten zetten
en bij dat bezoek direct had willen weten ‘woarveur meneer kwam’, om al spoedig
door dominee's woord gedreven te worden tot de kinderlijk-vertrouwende conclusie:
‘dat domeneer mangs kwam om zooveul as ons minsen te helpen’. En nu kwam de
ontsnapte zich daaraan refereeren, daarmee brengende dominee in een uiterst
moeilijk parket. Enfin, de predikant eindigt met even te vergeten dat hij
gevangenisdominee is; hij besluit den man te woord te staan, roept zijn vrouw er bij
en laat het boertje nu precies vertellen wat wel zijn misdaad is geweest. Een
lijdensgeschiedenis wordt dan voor 't eerwaarde echtpaar afgerold: van een jonker
die 's boertjes ‘olderplaatse’ heeft willen naasten voor zijn jacht en op een weigerend
antwoord ‘met wind in den kop’ is weggeloopen en toen maar in 't wilde hazen en
fezanten is gaan pooten, die 's boertjes winterrogge ‘kats hebben afgeweid’.
Om kort te gaan: de dominee en zijn vrouw hebben medelijden, vinden dat, moreel
geoordeeld, niet het boertje de hoofdschuldige is, en besluiten te helpen. Mevrouw
komt met kleeren aandragen en zelfs met het geld dat ze... voor den slager zoo
heel erg noodig had! ‘Het is nooit heelemaal goed te praten’ zegt hij, als alles gebeurd
is. En zij: ‘Ik heb nooit zooveel van je gehouden als nu...’
Het mooie van dit stukje is de geestige plastiek; in den dialoog vooral. Men leze
eens de smeuige bladzijden, waar boer Hartink die heele jonkerellende verhaalt;
dit is meesterlijk. Maar - het stukje uitgelezen zegt men: ‘aardig gevonden’ en niet:
‘ja, zóó is het leven, zóó wreed, zóó vol humor, zóó verzoenend’. En tot deze laatste
erkentenis had men zich gaarne gedrongen gezien; ze zou dit geestig beschreven
gevalletje op een hooger plan hebben geheven.
Evenwel, er is een ander stuk in dezen bundel, dat ik niet aarzel in zijn eigenaardig
genre voortreffelijk te noemen. En dat is het laatste; waarin we met Haspels ‘in den
Staringkoepel op visite’ zijn. Ziehier nu een stof die den schrijver gelegenheid gaf
zijn talent ten volle te ontplooien. Jammer dat dit stuk als geheel te lang is voor
bloemlezingen; een welgekozen fragment er uit mag voortaan in geen
keur-verzameling onzer moderne literatuur ontbreken.
‘Modern’ is deze literatuur eigenlijk slechts ten deele. Want die dit proza schrijven
kon moet zelf veel van den tijd, van den geest van Staring in zich hebben; er is in
deze bladzijden niets van het navrante, het nerveuse dat het beste kenmerkt onzer
hedendaagsche letterkunde; ook niets van het neo-romantische, het vage en
troebele. Dit proza ('k spreek nog altijd over die laatste schets) is zoo gezond en
zoo open; 't blikt u aan met een paar heldere oogen. En er treurt tevens de weemoed
in om dingen die voorbij zijn. En daarom is dit proza toch ook weer wèl modern.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13