Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

42
anderen held van een volksboek 1) , waarop ik boven doelde. Ulenspiegel, de volksheld
van de 15 e eeuw; die het niemand naar den zin kon maken, maar wien het daarom
ook niet te doen was: integendeel, hij maakte het ernaar dat allen bevreesd waren
de kans te loopen, het voorwerp van zijn spotternijen of schelmstukken te worden.
Voorstelling van de verschillende ‘werelden’.
By die middelste plaetse, wort beteyckent, Mundus Infernalis in Centro, den Cyrckel daer
buyten om, beteyckent, Vivet microcosmus, by die tweede Cyrckel wordt beteyckent,
Elementalis in Qua 2) , by die derde Cyrckel wordt beteyckent, Coelestis. By die vierde Cyrkel
wordt beteyckent Mundus Intellectualis. By die buytenste Cyrkel wordt beteyckent Archetypus
in mundo infinito.
Enkele malen nu doet Wagenaer, bij het uithalen van min of meer onschuldige
boeverijen, aan Ulenspiegel denken 3) . Dat gebeurt als hij, zonder erg kwade
bedoeling of hatelijkheid, de een of ander er eens ‘tusschen neemt’. Maar toch blijft
ook bij zulke gelegenheden zijn tooverkunst hem diensten bewijzen - een middel,
waartoe Ulenspiegel nooit zijn toevlucht kon nemen, ook niet hoefde te nemen; hij
bezat iets anders, iets beters: volkswitz en - gezond verstand.
Op een derde element uit het volksboek van Wagenaer moet ik nu nog de
aandacht vestigen. Het is eigenlijk heelemaal een hors d'oeuvre, t.w. een beschrijving
van ‘Lappenlandt’ en van ‘die Nieu gevonden Werelt’. Laat ik er even bijvoegen dat
ook in de Historie van Dr. Faust verhaald wordt, hoe deze een reis deed in etliche
Königreich unnd Fürstenthumb, auch fürnembste Länder und
Stätte. Hij bleef echter in Europa: Amerika was nog niet ontdekt; en terecht noemt
Dr. Fritz 't ‘einen guten Griff’ van den vervaardiger van het volksboek van Wagenaer,
om deze een reis te doen ondernemen in dat nieuwe en voor velen nog zoo
heelemaal onbekende land. De hoofdstukken, die dit reisverhaal bevatten 1) , vertellen
ons, geheel in den trant van de reisbeschrijvingen dier dagen, allerlei bizonderheden
omtrent de gesteldheid van het land, van merkwaardige dieren en planten, van het
voorkomen en de gebruiken der inwoners.
En nu ten slotte nog iets in 't algemeen over dit volksboek van Wagenaer. Ons treft
de groote ernst, waarmee geschreven wordt over het optreden van den ‘Gheest’
Auerhaen, en wat daarmee in verband staat; de groote wetenschappelijkheid,
waarmee de ‘Swarte Conste’ en wat daarmee samenhangt, wordt behandeld. Voor
den schrijver was dit alles wonderlijke, angst-verwekkende werkelijkheid; een reëel
1) Een reproduktie-uitgaaf verscheen daarvan bij Martinus Nijhoff te 's-Gravenhage; zie Taal
en Letteren XIV, 525 vgg.
2) In 't duitsche volksb.: Elementatis in qua vivit microcosm', d.i. (mundus) elementalis
in quo vivit microcosmus.
3) Vgl. bv. de hoofdstukken op blz. 41, 45, 48, 81, 84, 88, 109.
1) Blz. 119, 126, 138, 146, 149.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13