Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

123
de aandacht getrokkea dan ik verwacht had. Ze waren, schoon misschien gedeeltelijk
op Heine geïnspireerd, met werk van dit zang-genie althans onmiskenbaar verwant,
persoonlijk, frisch, levendig, snijdend, gevoelig en zeer muzikaal.
Eigenaardig: op Cohen's proza is dit alles niet toepasselijk. Nu zij dadelijk gezegd,
dat hij in deze twee deelen, dezen dikken roman naar iets geheel anders gestreefd
heeft. Trok de lyriek in de verzen aan, de argeloosheid, waarmee de dichter zich
uitzong - hier houdt de schrijver zich schuil. Dit is zuivere en forsche epiek.
Het onderwerp, dat hij zich stelde, was eenvoudig de trots en de macht en de
kracht van een familie op een Overijsselsch dorp (Harmink heeten zij), van welke
familie de leden niet geregeld als de boeren wenschen te werken noch met eerlijken
arbeid hun brood te verdienen, maar, gehaat en gevreesd, door behendigheid en
lichamelijke overmacht in hun onderhoud voorzien, en hoe een reizende
tooneelspeelster, met den kermiswagen de dorpen bezoekend, Floris, het hoofd
van 't gezin, en daarmee de anderen, 't merg uit de botten zuigt. Allen, behalve
Gaitjan Harmink. Zijn vader sterft, zijn moeder raakt aan den drank en verdierlijkt,
het geslacht verkwijnt, maar Gaitjan blijft de traditie trouw. Hij ziet vanwaar het
gevaar dreigt en, getrouwd, legt hij zich ijverig op landbouwstudie toe. Dat is zijn
kracht: de wetenschap van den nieuwen tijd, de ontwikkelde techniek, geschraagd
door zijn lichaamskracht en geestes-taaiheid. In volharding en wraakzucht blijkt hij
een echte Harmink. Zelfs keert de oude zwerverstrek, de bandeloosheid, die zijn
vader in het bloed woelde, in een dochter terug. Maar zijn vlijt en onverzettelijkheid
zijn er inmiddels in geslaagd, het heele dorp Bersheide, waarin ze woonden van
geslacht op geslacht, aan zich te onderwerpen. Van de daar gelegen landerijen
maakt Gaitjan zich allengs meester. Zijn voortvarendheid en koppige drang naar
vooruitgang, zijn toepassen van de nieuwe methodes, waar het landbouw en
-ontginning betreft, verdringt uit hun hoeven wie daar zetelden van vader op zoon
en Gaitjan's voorvaders als landloopers smaadden. Onverbiddelijk gedraagt hij zich
tegenover hen, als ze, vernederd, thans de minderen, om een zachter behandeling
smeeken. Hem betoonden ze, toen ze machtig waren, evenmin genade. Zoo kon
hij hen allen overheerschen, behalve éen, zijn moeder. Ook in haar woedt de oude
Harminkaard. Niet in staat noch geneigd tot geregeld werk, bedelt ze bij haar zoon,
als het dien goed gaat. Tevergeefs tracht hij haar weg te krijgen. Tot Gaitjan's
dochter, de zwerfzieke, voelt zij zich aangetrokken. Samen loopen ze weg. Hen
trekt het verleden van den kermiswagen, toen de grootmoeder onder leiding van
Rubini en den ouden Floris met het troepje van dorp tot dorp trok, spelend in ‘draken’,
waarin Flora de hoofdrollen had. De verleidelijke Flora, die de ondergang der
Harminks werd.
Cohen vertelt dit alles, deze realiteit, tegen een sprookjes-achtergrond van oude
legenden, sober, zonder karakteristiek. Aanvankelijk is men geneigd, zich hierover
als over een leemte te beklagen. Het schijnt hier en daar romantiek van de
beschimmelde plank. Vooral waar van den reizenden tooneeltroep sprake is,
schudden we ongeloovig het hoofd. Dan is het beurtelings te mooi en te erg, vooral
te erg. Die Flora, de slang, deze kermismeid, mooie, jonge zinnelijke vrouw blijkbaar,
leeren we kennen. Maar dan stuiten we opeens weer op bijzonderheden die we met
de voorstelling, door het voorgaande verwekt, volstrekt niet overeen kunnen brengen.
Daarnaast Floris, toch een beest van 'n vent. Een oermensch van ontembare
vrijheidsbehoefte en lichaamskracht. Ook in zijn kenschets is ons niet alles duidelijk.
En waartoe die goedkoope poging om Rubini, den baas van 't spel, als
dorps-comediant te teekenen door hem letterlijk geen zin te laten zeggen zonder
een aanhaling uit Schiller, waarbij wel te verstaan is, dat het citaat zelf meestal
achterwege blijft? Wie dit boek begint te lezen, stoot zich aan de flauwheid van de
Den Gulden Winckel. Jaargang 13