Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

191
Maar we willen ons niet aan raadgevingen wagen. Alleen dit: het volgende werk
van Mevr. van Ammers-Küller moge roman of tooneelstuk zijn, - het zij echter zoo
eerlijk en voldragen, als wij overtuigd zijn dat ze het geven kan.
ANNIE SALOMONS.
Robert, Bertram en Comp., door Samuel Falkland (Herman Heyermans).
- (Amsterdam, van Holkema en Warendorf).
‘3-22 September 1914’, zoo leest men onder deze ‘klucht van schavuiten’. Beseft
men wat dat zeggen wil?
O gij, bleekneuzige, arm- en koudbloedige litteratoren, schoolvossen in de ‘taalen
letterkunde’, gij, die wroet en piekert en tobt over een blaadje al dan niet gestileerd
proza; die ... wie weet, zich wel eens in 't verholene aan een... sonnet te buiten gaat;
gij neuswijze, met uw aanmatigende degelijkheid armelijk pronkende vrienden, wat
zegt gij hiervan? Of neen, ik weet het immers. Heyermans... maar die heeft bij u
lang afgedaan. Die grove schrijver, van niets dan effect op het tooneel, met zijn plat
realisme of vooze, opgeblazen symboliek! Doch... Falkland, zijn dubbelganger, heeft
deze klucht eigenlijk geschreven. Ge weet wel, die snaak, die gewiekste verteller
van het Handelsblad... Bah, daar haalt ge den onberispelijken neus voor op, nietwaar,
o gij brave betweters, gij allen, die u behoedzaam tegen den brozen wand van uw
aanminnig gekoesterd individualiteitje houdt gedrukt, om niet den stinkenden adem
van 't leven in 't gezicht, zijn ruwe stooten in de ribbenkast te voelen.
In enkele dagen tijds zag Falkland kans dezen gedramatiseerden schelmenroman
ineen te zetten. Ge weet: het schrijven is tegenwoordig zijn vak niet meer. Heyermans
werd tooneeldirecteur. En wat dit baantje in ons gezegend vaderland beduidt... hoef
ik u toch niet te vertellen. Tusschen het ploeteren en beulen van den zakenman
door ontstond deze klucht, het zaken-gedoe tot snerpenden hoon. Zou de bittere
ervaring, door Heyermans daarbij opgedaan, Falkland niet de pen in gal hebben
doen doopen?
Klucht van schavuiten noemde hij dit. Voor het heldenpaar koos hij de klassieke
boevennamen. Maar... deze blijven niet alleen. Een ‘Dritte im Bunde’ treedt op. En
wel de bankier Rosenheim. Ofschoon niet in den titel genoemd, is Rosenheim
eigenlijk hoofdpersoon. Tegen de praktijken van hem en zijnsgelijken keert zich de
volle haat van den nar, die Heyermans en Falkland in hun beste oogenblikken waren.
De nar, die vroeger aan het hof immers lachend de waarheid zei. Maar die lach was
een grijns, die waarheid onaangenaam, vaak kwetsend. Ook Falkland lacht hier.
Hij solt en dolt met dat schoftenspan, met Robert, den gentleman-boef, met Bertram,
den schooier. In hen heeft hij plezier, niet om huns zelfs wil, maar uit weerzin tegen
die schijnheilige samenleving, welke deze heeren verbant en opsluit; welke
Rosenheims eert. Dat masker wil Falkland openscheuren. In heel een reeks ernstige
tooneelspelen heeft hij de vaak afzichtelijke wonden bloot gelegd, die hij aan 't
kapitalistisch karakter onzer samenleving wijt. Hier stoeit zijn tot vinnig spotten
geneigde fantazie er maar wat om heen.
Ook nu is hij raak. 't Is immers niet enkel fantazie. Ongetwijfeld, de schrijver
veroorlooft zich hier op de planken vrijheden, toevallig- of onwaarschijnlijkheden,
die hij zich zelf in ernstig werk niet zou toestaan; die daarin zouden ergeren! En dat
het dit soms deed, dat wij onderdeelen daarvan niet wenschten te aanvaarden,
kwam immers voort uit het feit, dat zijn levendige fantazie hem parten speelde. Voor
Den Gulden Winckel. Jaargang 13