Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

90
der boeddhistische godenbeelden heb ik vroeger hiermede al verklaard. Het zijn
astrale armen, door de oude kunstenaars in stoffelijken vorm verzichtbaard’.
‘Ik heb zelfs gelezen’, vervolgde mevrouw De Priest, ‘dat na de onthoofding van
Robespierre eene zijner vereersters zijn astrale hoofd nog op het lichaam zag’.
‘Moeder’, vroeg Edward, ‘vergis je je niet? Ik las dat zij 't astrale lichaam zag aan
het afgehakte hoofd’.
‘Het is beide mogelijk, mijn jongen’, zeide zij, en terwijl haar stem zachter,
vertrouwelijker werd, ging zij tot Bolaert voort:
‘Ik hoop binnenkort een drama te voltooien, waarin het ware zelf van den mensch
al de sferen van smart en gelukzaligheid doorzweeft. In een voorspel behandel ik
de ontwikkeling der monade of kosmische essentie; de monade van het mineralenrijk,
stijgend tot de monade van de menschenwereld’.
Toen klonk de stem van Sam Loeb:
‘Mevrouw, schijnt het u mogelijk dat een helderziende vage herinneringen heeft
van den vroegeren mineraaltoestand zijner monade?’
Zij staarde even naar haar bloote voeten en antwoordde:
‘Waarom niet, meneer Loeb? Er is in de natuur niets onbezield’, enz.
Dit is alles voortreffelijk van fijne, luchtige ironie, waaronder een harde bitterheid
om menschelijke armzaligheid bedwongen ligt. Want dit heele boek is, ondanks zijn
koelen toon, doordrenkt van levensminachting en teleurgesteld idealisme. Overal
ziet de schrijver voosheid en onwaardigheid; hij veracht evengoed het fanatisme'
van de harde dorpelingen, als de toomelooze ‘waardeering voor alle levensuitingen’
der moderne stuurloozen; hij vindt het ‘kaufmännische’ handeldrijven met de natuur
(‘blokken, uit gaas en cement gebouwd, in verweeringskleuren beschilderd’, die
hunebedden moeten voorstellen), van den herbergier even dwaas, als de
preutschheid van den jongen kapelaan, of de schijnheiligheid van den batik-artiest.
Er zijn eigenlijk maar drie menschen in het boek, die de schrijver zelf voor vol
aanziet, en die hij wel tot spreektrompet van zijn eigen ideeën wil gebruiken: het
zijn de oude pastoor Hedel, en de oude en de jonge Jhr. Bolaert. Ze behooren echter
niet tot de meest geslaagde figuren; het lijkt, of de schrijver in een stemming
verkeerde, waarin slechts hoon en bespotting de noodige stuwkracht aan zijn
phantasie geven konden. De fragmenten, waarin we den ouden slotheer aan de
studie vinden, zijn gesprekken met zijn zoon of met den pastoor zijn dikwijls wat
mat; en de figuur van den jongen erfgenaam ontleent vooral daaraan zijn waarde,
dat hij de eenige is, die met normale, jeugdige oogen al het gedoe en al de
onzekerheid van de inkomelingen beschouwt. ‘Lankema was getrouwd met de
gescheiden mevrouw Sermans; Dr. Sermans zelf had in Corry Lieflandt een hechter
trouw gevonden; Frits Oldewey, met Liesbeth naar vrienden in Nunspeet gevlucht,
wachtte daar de gerechtelijke uitspraak zijner scheiding af; Sam Loeb verdreef
intusschen de eenzaamheid van Mien Oldewey. Na de dwalingen hunner eerste
verlangens hadden de paren zich harmonischer gevormd...
Hendrik [de jonge Bolaert, A.S.] glimlachte pijnlijk. Waarom moest de verwarring
dier zoekende lieden zich uitleven te midden van de eenmaal stille schoonheid dezer
streek? Zij hadden de schoonheid gedood en hun eigen arbeid bleek ledig. Hun
wijsbegeerte, hun kunst was een ijdel dorsten naar ongeziene vormen’.
Hier geeft de auteur zich even geheel, niet verborgen achter zijn masker van
minachtende ironiseering; het gebeurt hem maar een zeer enkelen keer, en bijna
bij ongeluk. Want hij heeft er zich niet in willen verdiepen, dat onder dit uiterlijk mal
gedoe veel persoonlijk leed en veel persoonlijke tragedies verborgen moeten liggen;
hij heeft niet willen bedenken, dat een beweging toch niet tijdelijk zoovelen had
kunnen meesleepen, als de dwaasheid niet van een mislukt idealisme zijn stuwkracht
Den Gulden Winckel. Jaargang 13