Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

146
voorgrond gebracht, was Romain Rolland, die aan het tijdschrift de tien deelen van
zijn ‘Jean Christophe’ afstond; ook de gebroeders Tharaud, Henri Franck e.a.
debuteerden er. Maar 't zaakrijkst en kruimigst proza dat in de ‘Cahiers’ van de
eerste reeksen verscheen, werd door Péguy zelf onderteekend: 't waren gedachten
over de bewegingen van den tijd, beschouwingen over philosophie en sociologie,
letterkundige besprekingen, scherpe satiren op de politieke mannen van den dag,
geschiedkundige bedenkingen rond de echt-Fransche traditie enz. Een keus werd
door Péguy uit dit proza gedaan en zag het licht bij Bernard Grasset (Oeuvres
Choisies,1900-1910).LaterverschenenzijneJeanne d'Arc, Le Mystère
des Saints Innocents enz. Onthouden we, dat Péguy slechts 42 jaar telde
toen hij aan 't hoofd zijner compagnie sneuvelde voor dat schoone Frankrijk, dat
onder den stoot van mannen lijk Péguy, zoo wonderbaar aan 't herleven was, sinds
enkele jaren eerst, ná 1870, en dat nu oorlog voert op eene manier, die van allen
bewondering afdwingt ...
In Péguy overheerschten het verstand en de passie, het verstand vooral, maar
dat bij hem geen abstract, mechanisch vermogen was, doch eene levende, gistende
en borrelende kracht, die met drift uitsloeg en in geestdrift oplaaide. Hij bezat wat
een zijner vrienden treffend noemde ‘l'activité de la méditation’, en hoe actief,
handelend en doortastend zijne literatuur was, bewees hij o.a. gedurende de
Dreyfus-zaak, en zoovele malen méér wanneer het gold te strijden voor zijn geloof
en zijne liefde. Hij was een der vlijmendste polemisten uit zijn land, en waar hij in
de bres kwam voor de mystieke democratie, den orthodoxen godsdienst, de
brandende en lyrische vaderlandsliefde die zijne hoofdprincipen waren, vielen zijne
slagen zwaar op den rug der weerstandigen. Hij gaf zich als een der eersten moeite
voor de stichting der volksuniversiteiten en had een diep, ernstig betrouwen in het
volk, in de democratie uit welke de herwording komen moest, de loutering van de
maatschappelijke verhoudingen, buiten het socialisme en de anarchie om.
Hij schreef een eigenaardig en zonderling proza, dat bij eerste lezing verrast en
enkelen verveelt, uit hoofde van de twintigvoudige herhalingen waarmede hij zijne
gedachten uitdrukt, met brokken van zinnen die weerkeeren als het refrein in een
lied; uit hoofde ook van de krioeling zijner woorden die niet rusten, van de koorts
zijner zinnen die niet eindigen. Maar achter dat gewoel ligt er buitengewoon veel
innerlijke kracht, gelijk er achter de duizend golvingen van een zee een evenwicht
heerschende is, dat heel het spel bezielt en regelt. Het geluid van de zware muziek
der zee vergeet men niet. En evenmin den gang van Péguy's zinnen, die zijn gelijk
een optocht van een leger, maar van een leger burgersoldaten op blokken of
barrevoets, zooals in de tijden der groote Revolutie. Er is iets ruws, iets primitiefs
in Péguy's manier, iets zeer ‘volksch’, en zijne Jeanne d'Arc of zijne
Innocents zou men wel aan een Franschen geletterden boer van het oude regiem
durven toeschrijven, of aan een middeleeuwschen, zeer vromen, kinderlijken en
simpelen monnik. De man die deze boeken schreef is niet boven zijnen tijd
gewassen, noch zijn land, noch de omgeving waarin hij geboren is ontgroeid. En
zoo is er zelfs iets onvolledigs in hem, iets dat niet geheel en al volworden kon, nooit
rijpen ten volle. Hij geeft, gelijk een allervruchtbaarste boom, duizende loten,
buitengewone beloften, maar weinige vruchten heelemaal volgroeid. Er liggen
schatten van gedachten kwistig en weelderig verspreid in zijn werk, en er flitsen
massa's ideeën uit op; maar al die geboden waarheid is niet doordiept tot 't diepste,
niet doorwrocht tot 't laatste, niet opgevoerd tot 't hoogste. Hadde hij kunnen vinden
het geheim der beheersching, dan zou een boek lijk Notre Jeunesse een
toppunt der hedendaagsche Fransche letterkunde geworden zijn.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13