Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

39
zeker niet in groote oplaag gedrukt, niet minder dan zestien, zegge zestien jaren
noodig heeft gehad om 't tot een welverdienden tweeden druk te brengen, bewijst
hoe wij onder ‘de velen’ bovengenoemd niet enkel de lieden van de cinema's en de
Corelli's hebben te verstaan, maar er zeer zeker óók onder dienen te rangschikken
niet weinigen van de z.g. hooger ontwikkelden onzer dagen: de ethici die op 't gebied
van staatkunde en samenleving, hoort men ze praten, zoo vaak den steen der wijzen
gevonden schijnen te hebben, de aan kunst en schoonheid doenden voorts, 't zij
dan dat ze schilderijen verzamelen of wel bonden oprichten voor 't behoud van
natuurschoon. Zelfs betwijfel ik, of er niet onder te rekenen zijn maar al te veel van
de min of meer diepzinnige aestheten, die de kolommen onzer dag-, week- en
maandbladen te vullen plegen met hun minutieuze kunstbeschouwingen.
En ik kàn maar niet ontkomen aan de, wellicht ongepaste, veronderstelling: hoe
die allen - lezend in dit boekje van Bierens de Haan over de schoonheid die niet
verzadigt, en over het wijde - zich een weinig voelen moeten als de brave
huisvader, die met zijn goede vrouw, zijn knappe dochter en zijn flinken zoon, na
gedanen arbeid ergens buiten zit te natuurgenieten en met wat oogenknipperende
onrustigheid nu luistert naar de woorden van een vreemden zwerver (hij is van hun
stadje niet), die zich ongevraagd op hun knussig bankje gezet heeft en met zoo'n
wonderlijke intonatie in zijn stem te spreken gaat van 't breede licht der maan dat
op zijn zwerverstochten hij vond slapen in een hollen weg; over de heilige stormen
die hij varen hoorde over zomerboomen; de zwarte takken van een grooten eik, die
in vorstige winternachten hij gevuld zag met sterren... Datzelfde gevoel van, hoe
zal ik zeggen? een beetje griezelige vreemdigheid, dat mijn braven huisvader en
zijn knappe dochter, zijn flinken zoon, bevangt bij de woorden van dien zwerversman,
die er toch overigens zoo bedaard en in zijn kleeren zoo fatsoenlijk, zoo ‘gewoon’,
zelfs goedverzorgd uitziet - dat gevoel dáárom wat griezelig, wijl 't hun is of zijn
woorden beelden voor hen oproepen die komen uit een andere wereld en
spreken over 't hun vertrouwd-bekende: ‘zomerboomen’, ‘maan’ en ‘sterren’, als
ware het dat bekende niet maar iets ànders - dat gevoel moet, stel ik mij voor, de
velen bevangen hebben - de schilderijenverzamelaars en de
schoonheidsbonden-stichters, de kunstcritici en de sociologen - zoo zij toevalligerwijs
in dit boekje van Bierens de Haan eens mochten hebben gelézen.
* * *
Want laten we, generalizeerend, dit nu maar even nuchter vaststellen: onze tijd is
een tijd die aanziet wat voor oogen is; een tijd levend in 't naïef realisme van:
wat-ik-tàst-dat-is-de-werke-lijkheid. De godsdienst onzer dagen, voor zoover niet
opgaand in subjectieve gevoelsvaagheid waaraan alle synthese ontbreekt, is
materialistisch geaccentueerd; zijn God is òf ‘de natuur’ - als veralgemeende en
geabstraheerde stoffelijkheid - òf een reusachtige projectie van het
fenomenaalmenschelijke in het ‘boven-natuurlijke’, dat feitelijk zoo in het
òn-natuurlijke wordt verkeerd. Een doorsneedsch orthodox Christen is in den grond
maar al te vaak niet minder materialist dan een paganist die leeft bij 't brood van
Haeckel's monisme, of een theosooph die de volmaking zoekt in de lange lijn van
den tijd, welke, als horizontaal, de verticale lijn van het eeuwige (zoo daar van ‘lijn’
kon sprake zijn) nimmer zal raken.
Ook in de kunstbeschouwing vinden wij dit naïef realisme gehuldigd: de dingen
zijn als ze zijn; men bekijke ze van alle kanten wil men er de schoonheden van
speuren. Het fragmentaire is een kenmerk van onze hedendaagsche kunst; de
landschapschilders groepeeren de dingen tot schoonheid; karakter-ontléding is 't
Den Gulden Winckel. Jaargang 13