Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

26
en dieper dan de gladde planken vermogen, waarmee van Deyssel indertijd,
verafschuwend, tegenover de knobbelige boomstammen, verbeelding der onstuimige
spontaneïteit, de ‘bourgeois’ vergeleek. De auteur Drabbe heeft, naar uit dezen
‘roman’ blijkt, meer van een boomstam dan van een plank. Hij haat het gladde in
het dagelijksch verkeer, wat van Looy deels tot zijn heerlijk Uilenspiegelachtige
‘Zebedeüs’ inspireerde. Zijn belangstelling gaat regelrecht naar het instinctenleven.
Wat ligt er bloot, als men de schijnheilige noodzaak der sleurbeschaving afkrabt...?
De schrijver van ‘Het belangwekkend Geweten’ is geen optimist: het dierlijke, het
rauwe, de blinde wraakzucht hebben zijn belangstelling. Echter deze niet alleen. In
den hoofdpersoon Scipio Brander heeft hij willen belichamen de botsing tusschen
Rede en Geweten met de ongebreidelde instincten.
Men mag zich wel aldus uitdrukken. Om dit conflict is het den auteur hoofdzakelijk
te doen geweest. Daarbij is hij echter (hoeveel schrijvers hebben vóór hem dezelfde
fout begaan?) aan den averechtschen kant begonnen. Tegen het leggen en
ontwikkelen van een psychologischen knoop in een roman kan niemand bezwaar
hebben. Het is meestal het geraamte. Maar als sterk bezwaar tegen dit boek doet
zich het stadig besef gevoelen, dat de heer Drabbe datgene wat in deze bladzijden
gebeurt slechts noodig had, om dit van te voren bedachte in scène te zetten. Het
blééf een geraamte, terwijl het zijn taak was geweest, dit voor ons te doen leven,
het te bekleeden met vleesch en bloed, spieren en zenuwen. En dit ware gebeurd,
als hij ons in de menschen van dit verhaal had doen gelooven, hun woorden en
daden dus in het verband aannemelijk had gemaakt. Waarschijnlijk heeft de auteur
dit versmaad; zijn streven gaat boven en onder de werkelijkheid uit. Maar 't ware
ook volstrekt niet noodig geweest, dat doel met naturalistische middelen te bereiken.
Slechts hadden we de optredende personen als zelfstandige individuën moeten
kunnen aanvaarden, alvorens door den zelfstrijd van éen hunner getroffen en
overtuigd te worden. Ook in het onzinnelijke is werkelijkheid.
Naar een bedenksel fatsoeneerde Drabbe echter Brander en Joele en Sieperman
en hoe de potsierlijke bewoners zijner fantasie, verwrongen spiegel der realiteit,
meer mogen heeten. Het blijven paljassen. En het rechtstreeksch gevolg is, dat wat
in hen rondspookt onze belangstelling niet verder wekt en boeit dan de
nieuwsgierigheid, hoe de schrijver zich uit de om meer dan één reden pijnlijke situatie
redt.
De heer Drabbe heeft waarschijnlijk veel van Russische schrijvers gelezen. Maar
gelooft hij werkelijk, met dezen Brander en wat er in hem gebeurt nadat hij den
criticus Macquiné vermoordde, de psychologie van een moordenaar geleverd te
hebben? Eenig vertrouwen in het doorzicht van den schrijver doet hopen, dat
vergelijking hem anders leert. De landgenoot was overigens (behoeft het gezegd?)
volkomen in zijn recht, het thema zelfstandig uit te werken.
Deze Scipio is een zonderling. Zijn op de spits gedreven individualisme heeft een
afgrond gedolven tusschen hem en de maatschappij. Hij leeft met haar in bloedige,
verbitterde guerilla, waarin hij uiteraard de nederlaag lijdt. De oorzaak van die
vruchtelooze veete op leven en dood maakte Scipio zich nooit bewust. Had hij dit
gedaan, deze ziektegeschiedenis ware ongeschreven gebleven. Dan toch had hij
wellicht het geneesmiddel tevens gevonden. Want dit is niets anders dan de onmacht,
zich over enkele, pijnlijke noodzakelijkheden heen te zetten in het besef, dat het
leven geleefd moet worden en dat dit als axioma dient aanvaard, daar alle onwillig
gepieker daaromtrent, bij voorbaat tot de dorste vruchteloosheid veroordeelt, de
vervulling van dien plicht slechts verzwaart. Is men daartoe niet in staat, zooals
blijkbaar Scipio, ja, dan is de eenige oplossing de revolver, die aan zijn leven en dit
boek een einde maakt.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13