Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

Een boek van den oorlog
113
Gustav Janson, Lügen. Geschichten vom Kriege. - Leipzig, Georg
Merseburger.
DIT is een verschrikkelijk boek. Ik zou haast geneigd zijn te zeggen - klonk het niet
in deze dagen als een wreede, een hoonende paradox - dat het nog vreeslijker is
dan de naakte, onopgesmukte werkelijkheid. Omdat het van die werkelijkheid niet
den uiterlijken kant geeft, maar de ziel. Hier geen verhaal van feiten met helle
kleuren aangezet, als de couranten vaak te lezen geven, welke gebeurtenissen gij
toch altijd min of meer als een, ja, gruwelijk drama wel, maar toch een drama waar
gij tegenover staan blijft, als op een afstand, aanschouwt. Wat aan dit boek met
schetsen uit den Italiaansch-Turkschen krijg die wanhopige verschrikkelijkheid geeft
- het is dat gij, lezer, er den oorlog-zelf in beleeft, en dat niet als 't meerendeel dier
deerniswekkende soldaten, die, uit den schoot van hun gezin gerukt, moeten
optrekken zonder te weten waarheen en voor welk doel, bot voortgestooten door
den onverbiddelijken drang van een Macht, een Kracht waartegen zich te verzetten
dwaasheid zou zijn... maar omdat ge er den oorlog in beleeft als met andere, verfijnde
zintuigen, waardoor u dit boek veel meer dan een marteling aan den lijve tot een
ondragelijke zielemarteling wordt.
Het boek van Janson heeft het ons verbijsterend doen ervaren; die eerste en wel
meest suggestieve novelle lezende voelt ge mèt Alfons Zirilli, den zelfbewusten
anarchist, u langzaam stuwen in een andere wereld, waarin alles andere aspecten
vertoont dan in 't gewone dagelijksche leven; waarin een verlaten landweg schel in
de zon, een geblindeerde boerenhofsteê van zijn bewoners verlaten, een bloeiende
boom op een vreedzamen akker u schijnen uit een wonderbare wereld van helsche
verschrikking. Het is alsof hier de gewone dimensies niet langer gelden; alsof de
benauwende stilten, aanzuchtend uit de ritselende verten, een stem hebben zonder
geluid. De droge soldatenkelen zijn heete ovens, en de verre grelle zandvlakten
slaan als de lach van den verstarden waanzin in de rusteloos spiedende, vermoeide
oogen der wachtposten... Tot de schoten knallen en het krijgsrumoer schreeuwt en
de roode krankzinnigheid grijpt in de geteisterde hersenen...
Maar ik wil zoo niet voortgaan - zoo min als ik u aan wil raden dit boek thàns te
lezen, in dezen tijd dat elke dag ‘genoeg heeft aan zijns zelfs kwaad’. Ook worden
wij, Nederlanders - mocht ons dierbaar land in strijd geraken, wat God verhoede! -
niet meegesleept als de Giovanni's en de Zirilli's, als onder den drang van een
noodlot dat hen vermorzelt.
Een zelfbewust volk, dat weet te strijden voor een in waarheid verheven doel,
staat heel anders tegenover deze dingen, wijl het niet meegesleurd wordt maar
gedragen. En dan blijkt ook wel
Den Gulden Winckel. Jaargang 13