Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

77
zijn vader, berusten in de rol van speelpop; hij zal het juk van den adel, dat hij zelf
meedraagt, willen breken, en daarom ook voor de grieven voelen van hen, die tegen
adelswillekeur protesteeren’. En Zweden wordt genoemd ‘een zeer ongelukkig rijk,
een weleer groot en machtig rijk, dat nu in volslagen onmacht als 't ware schreeuwt
om den redder, dien 't in zijn kroonprins Gustaaf hoopt te zullen ontvangen’. Aan
het Fransche hof leeren we den prins, die een buitenlandsche reis doet, zélf kennen,
en wel als een jongeling, die zijn vrijheid - in Zweden stond hij onder het strenge
toezicht van den adel - met volle teugen geniet. Al spoedig vermoeden we, dat hij
aan de hooggespannen verwachtingen later niet zal beantwoorden. Een werkelijk
gróót man, hoog en edel van karakter, is hij niet. Te midden van de vermaak
zoekende, verdorvene hovelingen van Lodewijk XV leeft een jonge vrouw, prinses
Septimanie Pignatelli, door de schrijfster, - daar Prins Pignatelli de goederen en den
titel van het uitgestorven geslacht Van Egmond heeft geërfd - steeds gravin van
Egmond geheeten. Deze vrouw, een volkomen reine, maar zwakke en dweepzieke
natuur, een lelie bloeiend in een stinkend moeras, getuigt van Gustaaf naar waarheid:
‘Er is een mensch in u, die vleugelen heeft, een wiens denken edel en waarachtig
is - dat is de mensch dien ik in u ken en vereer. Maar 't was mij heden, alsof er nog
een andere mensch uit u sprak. Die man heeft geen geestdrift, om zijn lippen is spot
en zijn blik ziet geen zon en bergen, alleen mist en grauwe vlakten’. Zóó moeten
we dus Gustaaf zien. En wat is nu het geval? Onzes inziens teekent de schrijfster
ons veel te weinig den ‘mensch met vleugelen, wiens denken edel en waarachtig
is’. Zeker, als hij koning is geworden, schaft hij misbruiken af, breekt hij de macht
van den adel en beschermt de kunst, doch als mensch is hij maar al te zeer
cynisch, spoten twijfelziek, ijdel en prachtlievend. We gevoelen te weinig van
een strijd in zijn ziel tusschen de contrasteerende eigenschappen van zijn karakter;
hij wordt te weinig ‘unserm Herzen menschlich näher gebracht’. En waardoor?
Doordat het woord van Goethe: ‘Bilde Künstler, rede nicht!’ door de schrijfster te
weinig ter harte blijkt te zijn genomen, of ... wijl haar de gave ontbreekt, werkelijk
uit te beelden. Veel, zeer veel, wordt er in dezen roman door de schrijfster
beweerd, gephilosofeerd en geredeneerd, en zij doet dit niet alleen zélf, ook haar
personen praten meer dan zij handelen. Levende menschen, die wij kunnen
liefhebben of haten, bewonderen of verachten, om 't even wat, ze komen in het
heele werk niet voor. Het edele, dat de schrijfster beweert in Gustaafs karakter te
schuilen, uit zich te weinig in zijn daden, ja zelfs in zijn gedachten. Of is de man,
die de volkomen toewijding van een vrouw als Septimanie van Egmond misduidt
als voortkomende uit onedele beweegredenen; die tegen haar wil zijn hulde gaat
betuigen aan M me du Barry, de verachtelijke bijzit van Lodewijk XV; die haar vergeet
als hij in zijn land teruggekeerd is, in staat onze sympathie te wekken? ‘Hij heeft
een karakter om zich te laten bedwelmen, hij heeft niet den moed eener groote
smart. Hij zal naar een raadszitting gaan en zeggen, dat een koning geen tijd heeft
om te treuren, of misschien naar een nieuwe opera, om de smart daar met muziek
te overstemmen; geheel doorvoelen zal hij, kan hij ze niet’. Zoo laat de schrijfster
iemand van Gustaaf getuigen, die hem blijkbaar volkomen begrijpt en zóó zien
we hem ook alleen. Over zijn beter-ik wordt alleen gepráát; het handelt niet, of
althans zeer weinig. Het gevolg is, dat hij ons eigenlijk koud laat; een tragisch
medelijden, dat we zouden kunnen gevoelen voor den man, die, door tegenstrijdige
karaktereigenschappen geslingerd, een kamp heeft te voeren met zich zelf en met
de omstandigheden (dus met zijn noodlot) wekt hij bij ons niet op. En toch, hoeveel
gegevens waren er, om hem tot een tragisch held te maken! Waarom heeft de
schrijfster dit niet gedaan? Omdat de vaststaande gegevens der geschiedenis haar
bonden? Als dit het geval is, dan heeft het literaire kunstwerk er schade door geleden.
Den Gulden Winckel. Jaargang 13