Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

25
van Steynen's litteraire voortbrengst in 't algemeen, dezen schrijver als mensch te
ontleden. Dat, in litteraire en andere kunst, het een met het andere samenhangt,
de nauwkeurige beschouwing van den arbeid tot dieper kennis omtrent den
kunstenaar als mensch leidt, d.i. tot de dóórschouwing van het diepste en wezenlijke
in dien mensch (vanwaaruit immers in laatste instantie ook zijn kunst afkomstig is,
en welks onbevredigdheid hem van zelve tot die productie noopt) - wie zal het
ontkennen? Van dit plan gezien verschrompelt elke vraag van techniek tot iets futiels,
krijgt ook de keus van dat zoo deerlijk gesmade ‘onderwerp’ een nieuwe en diepere
beteekenis. Bij Steynen bestaat echter dubbele aanleiding om over den mensch,
den zeer bijzonderen, hartstochtelijk-emotioneelen mensch te spreken, die zich
achter deze geschiedenissen... verschuilt.
Het werkwoord doet hier terecht dienst. Na de uitbundigheid van den naturalist,
die het leven, het hartstochtleven voornamelijk, onderging, moest ondergaan, gretig
en volkomen, om ons die nieuwe, want geschifte, saamgedrongen en
gecomponeerde werkelijkheid van zijn beschrijving als een rillend en lillend brok
hoogere werkelijkheid toe te kunnen werpen, nà die klaarblijkelijke rechtuit-heid,
die zich bedwelmde aan en verloor in de realiteit, is hij tot zich zelt ingekeerd, tot
de werkelijkheid van zijn eigen innerlijk bestaan, dat ons tevoren slechts middellijk
getoond was, immers als het temperament, waardoor de natuur was gezien. Nu
zien we hem nòch als een naakt man duiken in de stormgolven van dit zintuigelijk,
met alle zinnen opgenomen en doorleden leven, nòch schuilen in den schemer van
eigen, half bewust zieleleven, maar, derde faze, de ziel zoeken in de stoffelijkheid,
het duurzame onder den bast van dit grillige en bonte en ijdele en boven alles
dwaas-groteske maatschappij-bestaan.
Spotten doet heel dit boek, doet elk kort verhaal; maar tevens: hoe vol ernst is
dit alles. Hoe ruim en innig-menschelijk moet het hart zijn, hoe vol warmte van
deernis met anderer kortzichtigen waan, als verstand en hart beide met de
maatschappelijk verstootenen, met de zwakken en sullen, zoo snaaks en wrang en
fijn-hekelend te spotten en te sollen weet!
Deze schuchtere sukkels worden niet geïdealiseerd. In een enkel verhaal, als dat
van den dronkaard in het koffiehuis, ligt het sterke, het teveel aan gevoel bloot, dat
dezen tot die bestendige dronkenschap noopte. De laatste vertelling is zelfs op het
pathetische af, evenals die over Laska. Maar overigens: de schrijver moge die
verschoppelingen niet sparen, hij moge zich kittelig vermaken met hun armelijke en
trieste en tragische onbeholpenheid: de schampere, schoon onder sarkastische
strijkages vermomde hoon treft minder deze tobbers, dan de maatschappij, die ze
als onbruikbaren ballast wegtrapt, de wreedheid eener samenleving, waar voor hen
geen plaats is.
Die samenleving zelf tast Steynen niet aan. Kan de eerste vertelling, ‘Het
misverstand’ geheeten, een oogenblik een ongetwijfeld vermakelijke persiflage op
zeer reëele, politieke zeden lijken, het gegeven is toch te fantastisch uitgewerkt dan
dat we daar, anders dan zeer verwijderd, voeling met kiesgeknoei in meenen te
bespeuren. De andere verhalen wenden zich nog beslister af van het maatschappelijk
gedoe. Naar de eenzaamheid, naar de verheerlijking van den moed om de
eenzaamheid te dragen, streven ze alle; naar de innerlijke diepte en de
eerbiedwekkende erbarmelijkheid van hen, die, meest in oogenschijnlijk komische
omstandigheden, met de Eenzaamheid in rechtstreeksch verband staan.
Dat Steynen in dat uiterlijk-komische, in het verleefde en botte en bekrompene
het leed zoekt en bewondert van wien, zij het onbewust, de armoe tot volslagen en
schrikkelijke oprechtheid tegenover zich zelf, dat is tot het wreed besef van
hulpelooze eenzaamheid dwong, geeft aan de beschrijving dezer burleske gevallen
Den Gulden Winckel. Jaargang 13