Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

116
Bret Harte; toch zijn de genoemde persifflages bij den laatste volstrekt niet minder
in waarde. Thackeray is de betere stylist, maar als in alles is hij ook hier moralist,
misschien wel te zeer. De parodie van Bulwer, die Bret Harte schreef, is misschien
nog zuiverder, omdat ze, met slechts zeer weinig, den humbug aantoont van de
cynisch aristocratische pose der intellectueele heroën van dien gevierden auteur.
Thackeray heeft meer middelen daartoe noodig; in zijn ‘George de Barnwell’
velt hij vonnis zoowel over den Uebermensch-misdadiger als over den bel-esprit,
die Bulwer's helden in zich vereenigen; daarenboven is zijn stijlnavolging schitterend.
Het eerste hoofdstuk is waarlijk subliem. Bovendien brengen Thackeray's parodieën
de charme van zijn geestige prentjes mee. Disraeli moet de parodie (ook uitstekend
geïllustreerd) Codlingsby hoogst kwalijk hebben genomen; zij is dan ook door
het pocherige, pronkerige en reclameachtige heen. De goedmoedige bluf in Charles
Lever is door Thackeray en Harte beide met goedmoedigheid behandeld. Het eerste
hoofdstuk van de Cooper-parodie is bij Thackeray prachtig, het tweede veel minder;
bij Harte is het gansche verhaal niet zeer treffend. Thackeray heeft met zijn
‘Barbazure’, waarvan de historie op Ivanhoe en op The Bride of Lammermoor
gelijkt, Walter Scott niet bedoeld, doch één zijner navolgers, James; zeker is het
dat de meester van den historischen roman een edeler object ware geweest. Tot
het beste wat in dit genre geschreven is, behoort Bret Harte's ‘Miss Mix’ waarin
de opgewondenheid en het hysterische van ‘Jane Eyre’ prachtig zijn blootgelegd.
De laatste parodie waarover ik hier spreken zal is een vrij nieuwe: ‘Emma oder
das geheimnisvolle Dienstmädchen’ van Julius Stinde. Ik heb deze
parodie voor het laatst bewaard omdat ze zeer schitterend is, maar tevens veel
minder kunstvol dan ze had kunnen zijn. Ze toont zeer sterk het gevaar aan, waaraan
een auteur zich blootstelt, wanneer het geestig en amusant zijn hem meer waard
is dan het waar zijn, ook in het ironische. Om amusant te zijn, heeft Stinde, wiens
parodie zeer lang is en eigenlijk het gansche onderwerp van den sensatieroman
ineens uitput, zichzelf geen moeite en den lezer geen kluchtigen inval bespaard.
Den toon en het gebied van den keukenmeidenroman elk oogenblik verlatende,
en zich heel niet storend aan de grenzen der sfeer, levert hij een somtijds zeer rake,
en niet zelden zeer komische hekeling van het moderne Berlijn: de reclame-zucht
der tijden, de politieke en tooneeltoestanden, de prikkelzucht van het uitgaand
publiek, de wonderen der mechaniek, de kunstfeuilletons, de
kunst-aan-het-kind-beweging, de gedenkteekenen, de reformkleeding, de kleine
Cohn zelfs, alles krijgt zijn beurt in wilde orde. Hij schroomt niet uit de rol te vallen,
snedig te worden waar althans schijnbare botheid karakteristiek is voor het model
dat hij te volgen heeft, en cursiveert om de drie woorden alle paradoxale en
sarcastische commentaren die hem in het hoofd komen. Het is volkomen geoorloofd,
aldus een vermakelijk ratjetoe van een boek te maken, maar dit boek is dan niet
alleen geen parodie op een keukenmeidenroman, het is iets minders dan dat, omdat
het geen karakter, geen houding heeft. De ironie is verlaten voor satire; maar de
ironie is iets hoogers, omdat zij haar object eerst in zich opneemt, om er zich boven
te verheffen, terwijl de satire van ter zijde projectielen werpt.
In ‘Emma’ hebben we dus een parodie, die zich zelf te zeer verloochent, die
verraadt dat men niet te geestig en vooral niet te schrander en van alle markten
thuis moet willen zijn, doch in de eerste plaats getrouw aan de groote lijnen van zijn
eigen project. Stijl, smaak en zelfbeheersching zijn in het komische al zoo zeer van
noode als in andere kunst, en het gemis daaraan is noodlottig voor zoovele talenten.
Want dit boek ‘Emma’ zal velen ergeren, vermoeien en zelfs vervelen, juist door het
gemis aan éénheid van houding. En zie eens, wat er toch aan kostelijk ironisch' in
bedacht is! De koetsier, een vermomd Jezuïet, die onverwachts, in antwoord op
Den Gulden Winckel. Jaargang 13