Den Gulden Winckel. Jaargang 13 - digitale bibliotheek voor de ...

175
vreugde en verlangende kracht springt op in het hart, bij al die schoonheid van land
en zon, die veerkrachtige golving naar telkens alweer zulk een blinkend hoogen top
van de klare bergen door de klare lucht. Trekkende door de Javaansche dorpen
ziet zij hoe dikwijls de dessaman zijn erf laat verwilderen en hoeveel meer voordeel
van den grond ware te trekken in zulk een omgeving en onder zulke omstandigheden.
Wat een rijke gaard wezen kon is niet anders dan een wildernis, als zoodanig zeker
mooi, zoo vol fonkelschaduw en gouden lichtgesprankel als zijn ondoordringbare
looverdichtheid is, maar den mensch van geenerlei nut. Met verschillende loerahs
is kennismaking aangeknoopt, sommigen van den ouden stijl, anderen van den
nieuwen stijl en weer anderen van wat men den permanenten stijl zou kunnen
noemen. Ieder zal met belangstelling en genoegen lezen van die kennismaking,
van de toestanden in de dorpen, van de spanning over de keuze van een nieuw
hoofd en de wijze waarop deze plaats vindt; niet minder van den rijstoogst, die op
primitieve wijze geschiedt, om allerlei praktische redenen, waar ‘de adat’ de wijding
van traditie en het godsdienstig gevoel aan geeft, waardoor de gewoonte
onaantastbaar is geworden. Men voelt een verlangen bij zich opkomen om die
rijstvelden te zien, zoo fleurig als een bloementuin geworden, wanneer de
bontgekleurde en met bloemen versierde meisjes de goudgele aren gaan oogsten,
ze afsnijdende met een kort, dolkvormig mesje. Maar dat verlangen dringt telkens
naar voren, op elke bladzijde, b.v. wanneer we lezen van Sultansland en Djokja,
een zeventig duizend bewoners bergende stad, waarin maar tweeërlei soort van
menschen wonen en wel die van de onderling scherpst contrasteerende klassen
der maatschappij: namelijk vorsten met hun omgeving en arm volk. Lezen we over
Suikerland, hoe vroeger de Sultan alle rechten had en geen verplichtingen, zijn
laagste vazal enkele rechten en vele verplichtingen, het gemeene volk geen rechten
en alle verplichtingen, dan doet het minder aangenaam aan als van de Oost-Indische
Compagnie gezegd wordt dat die, geleidelijk in des Sultans plaats tredende, zijn
macht besnoeide ten voordeele van haar eigene, doch in hoofdzaak het oude stelsel
liet voortbestaan: van de opbrengst was, na aftrek van ⅕ voor toezicht van de
hoofden, de helft voor het volk en de helft voor den vorst. Hollandsche ondernemers
kwamen en gingen een voordeeliger produkt dan rijst, n.l. suikerriet, telen; de velerlei
diensten die onder allerlei benamingen aan den Sultan moesten worden bewezen,
en zwaar drukten, werden afgekocht en zoo werd de rijstbouwer van den Sultan
rietbouwer van den fabrikant en de Djokjasche sawahs veranderd in wimpelende
riettuinen. Maar zóó mag ik niet voortgaan; ik ben met dit zeer vluchtig overzicht,
waarin ik dikwijls de eigen woorden van de schrijfster gebruikte, pas op bladz. 80
van het boek en er zijn er op een paar na 500! Na Java vragen Bali, Borneo, Sumatra,
Celebes, een Molukkenreis en Nieuw-Guinea ook nog om een beurt. Zóó mag ik
niet voortgaan, want dan zou ik over te veel genomen ruimte met den Winckelier in
oorlog komen, en van oorlog is er nu helaas reeds veel te veel in de wereld.
Dr. CALKOEN.
HAARLEM.
Onze schrijvers en de oorlog
Den Gulden Winckel. Jaargang 13