mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

'iets te doen' om minstens herhaling te voorkomen, beheersen het doen en
laten.
Betrokkenheid van de nabestaanden.
Niet bij elke dode toont men in gelijke mate verdriet en verontwaardiging.
De intensiteit waarmee men weent, naar oorzaken zoekt, regelingen treft voor
de begrafenis of bijzetting en de mate waarin men zich druk maakt over de te
voltrekken ceremoniën en de daarmee gepaard gaande doekentransacties is onmiskenbaar
afhankelijk van de sociale positie die de overledene tijdens zijn
leven innam.
Vier maal heb ik meegemaakt dat niemand een hand wilde uitsteken voor de begrafenis.
In die gevallen betrof het mensen die voor behandeling naar het
hospitaal te Ayawasi gekomen waren. In twee van die gevallen waren er wel
wat vrouwen die weenden, maar van de mannen was aanvankelijk niemand bereid
iets te doen "omdat de familie van de overledene dat hoort te doen". Bij navraag
bleek het motief voor deze weigering vooral te liggen in de vrees dat
de nabestaanden van de dode naderhand de mensen van Ayawasi zouden beschuldigen
van het gebruik van dodelijke middelen of praktijken. Uit verhalen
bleek dat de mensen van Ayawasi inderdaad in het verleden wel op deze wijze
gechanteerd waren nadat zij een vreemde begraven hadden. Drie maal waren het
uiteindelijk de loonarbeiders van de missie die voor een kist en de begrafenis
zorgden, zij het eerst na opdracht van de missionaris.
In het vierde geval ging het om een kleuter van twee jaar die door de missionaris
zelf begraven werd.
Bij deze en andere sterfgevallen wist de r a j a van Ayawasi de mensen er
altijd aan te herinneren dat er een bestuursverordening is die zegt dat een
dode nooit langer dan één nacht boven aarde mag blijven. Wanneer de mensen
weigerden om te helpen, bleek deze herinnering geen enkel effect te hebben.
Zelf stak de r a j a nooit een hand uit.
Er waren sterfgevallen van mensen uit het dorp Ayawasi of van hun naaste verwanten
van elders waarbij slechts in geringe mate gerouwd en geregeld werd.
Het betrof dan mensen die weinig aanzien genoten en die weinig invloedrijk
waren omdat zij geen belangrijke positie innamen in de ceremoniële ruilzaken.
Het betrof een wat oudere, ongehuwde man, een weduwe, twee mannen die weliswaar
een gezin hadden maar nooit in het dorpsleven op de voorgrond traden.
In die gevallen werd er gerouwd door de naaste verwanten en zo nu en dan ook
even door mensen die naderhand toegaven dat zij meer uit verplichting dan uit
emotionele betrokkenheid gekomen waren. Er zat ook een zekere berekening in
hun betrokkenheid. Als ik hen vroeg waarom zij maar zo kort kwamen rouwen
kreeg ik nogal eens een antwoord in de zin van "het is al genoeg om bij het
feest mee te mogen eten". Bij dergelijke sterfgevallen gebeurde het wel dat
Luid wenende vrouwen in het sterfhuis zich even omdraaiden en een vrolijk gesprekje
aanknoopten met de toeschouwers voor het huis.
Veel intenser en omvangrijker is de crisis en de opschudding wanneer een popot
= sleutelfiguur in de ceremoniële zaken, komt te overlijden. Vele mensen
staan tot zo iemand in relatie als eiser of schuldenaar. Jonge mensen die de
doekencollectie voor hun aanstaande huwelijk aan het verzamelen zijn en gerekend
hadden op de goodwill van de popot zien hun plannen opeens doorkruist.
Jonggehuwden die van hem doeken leenden voor hun huwelijkstransactie vrezen
dat zijn nabestaanden op korte termijn de doeken zullen terugeisen. Hetzelfde
geldt voor andere ray popot die tot hem in een ruilrelatie stonden. Omdat
zijn nabestaanden, al was het alleen al vanwege de vrees voor zijn kapes,
spoedig alle nagelaten eisen en verplichtingen willen afhandelen, moet de
doekencirculatie versneld worden. Voor de een zal dit gunstig zijn, voor de
ander kan het een verzwaring van lasten zijn. Terwijl er rondom het stoffe-
104