mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

evolkingsgroepen leeft echter precies de omgekeerde opvatting.
Een aantal mannen van Ayawasi zijn gehuwd met vrouwen uit de Mare of Karon.
Hoezeer het oude wantrouwen voortleeft werd in Ayawasi telkens weer duidelijk
wanneer die ingehuwde vrouwen beschuldigd werden van kapes fane. Na heftige
discussies en conflicten, eenmaal zelfs nadat de medicijnmannen het oordeel
van de voorouders gevraagd hadden, richtte de verdenking zich uiteindelijk
op vrouwen uit verre dorpen.
Een vrouw kan gemakkelijk uit de reacties van de mensen in haar omgeving afleiden
dat zij als een bezetene beschouwd wordt. Men kijkt haar niet meer
recht in de ogen want "dat zou dodelijk kunnen zijn". Men voorkomt om voor
de vrouw uit te lopen want "zij zou de mensen in de nek kunnen springen en
zich vastklampen als een kind op de rug van vader of moeder". Men gaat de
vrouw uit de weg want "als zij glimlacht naar iemand wordt dat zeker haar volgende
slachtoffer". In haar nabijheid slapen is vanzelfsprekend levensgevaarlijk
omdat kapes fane vooral in de nacht rondwaart.
Uit concrete beschuldigingen kreeg ik de indruk dat de vrouwen die een wat
labiele, angstige indruk maken het eerst voor verdenking in aanmerking komen.
Wanneer de verdachtmaking eenmaal openlijk uitgesproken was, werkte hun angstige
en gespannen reactie verdergaande verdenking en bevestiging daarvan in de
hand. Mensen vertelden dat dergelijke vrouwen wel eens zelfmoord plegen door
het giftige wortelsap te drinken. Hoewel de uiteindelijke motieven voor zelfmoord
zelden na te gaan zijn, wordt uit de berichten duidelijk dat angst voor
de gruwelijke maatregelen die men tegen kapes fane neemt, een rol gespeeld
hebben.
Meermalen vergeleek men de dodelijke kracht met de toestand van een rottende
vis: uit de rottende, slijmerige vis kruipen maden; binnen een ruime kring
om de vis kan geen mens het meer uithouden, men wordt ziek van de stank. Welnu,
kapes fane kan als maden uit de vrouw kruipen en andere mensen ziek maken.
Maar ook de aanwezigheid op zich van een bezeten vrouw kan de mensen al ziek
maken. Men is er van overtuigd dat een bezeten vrouw dood en verderf zaait.
Uit de laatste tien jaar zijn mij vier gevallen bekend waarin men zich van
een bezeten vrouw ontdeed door op het voetpad naar haar tuin een valkuil te
maken. Op de bodem van de kuil plaatst men, naar het voorbeeld van een valkuil
voor varkens, scherpe bamboes waaraan gif gesmeerd is. Niets vermoedend
of onnadenkend stapt de vrouw in de onzichtbaar afgedekte kuil, verwondt zich
en sterft.
Naar verluidt roept men echter in de meeste gevallen eerst de voorouders aan
alvorens de vrouw te doden. Deze ceremoniële handeling wordt voltrokken door
de medicijnmannen. De ceremonie heet ray mo po mawe = zij doen spreken. Eenmaal
heb ik deze ceremonie in Ayawasi meegemaakt. Een man uit Ayawasi beschuldigde
twee ingehuwde vrouwen uit de Marestreek van kapes fane met betrekking
tot de dood van zijn schoonzus. Drie medicijnmannen uit de Marestreek en een
uit Ayawasi, die met een vrouw uit de Mare gehuwd is, besloten dat de voorouders
om uitsluitsel gevraagd moesten worden. Aan de rand van het dorp werd
een afdakje van stokken en palmbladeren gebouwd. De vier mannen namen daaronder
plaats en voor hen stapelden zij in een kuiltje zeer zorgvuldig wat stokjes
en bladeren terwijl zij onverstaanbaar mompelden. Later weigerden zij te
zeggen wat zij gemompeld hadden. Voor het afdakje werd een twee meter lange
stok rechtop in de grond gestoken. Op ongeveer twee meter afstand werden twee
stokken schuin gekruisd in de aarde gestoken. Evenzo op vier meter en op zes
meter van het afdakje. De toeschouwers kregen bevel op ongeveer vijftien nieter
van het afdakje te blijven. Een van de medicijnmannen nam een voor een de beschuldigde
vrouwen bij de pols en terwijl hij onduidelijke klanken uitschreeuwde
leidde hij haar over de gekruiste stokken tot bij de rechtop staande stok
vlak voor zijn drie collega's. Met een hand de stok vasthoudend, met de andere
hand de vrouw, wachtte hij tot een van de medicijnmannen onder het afdakje
85