mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

De keuze ligt voor de hand en de toepassing van de overige termen is weer een
kwestie van afleiden.
Het is natuurlijk niet zo dat Ego in alle gevallen vanuit het onbekende zijn
gebruik van de verwantschapstermen moet kiezen. Met name in het geval van
niet traceerbare verwanten is bepalend met welke termen de ouders en naaste
verwanten van Ego een bepaalde persoon benoemen. Het systeem van benoemen
staat Ego ten dienste in twijfelgevallen en binnen het kader van de ceremoniële
ruil waarin het gewenst kan zijn om 'potentiële' relaties te benutten.
Termen en sociale relaties.
Gewoonlijk spreken verwanten elkaar direct aan zonder een naam of een verwantschapsterm
te gebruiken. In gesprek met derden duidt men zijn verwanten
meestal aan met de eigennaam. Zodra de statusrelaties van belang zijn, d.w.z.
de structurele posities van betrokkenen, dan gebruikt men de termen, zowel
wanneer men iemand aanspreekt als wanneer men over iemand spreekt. In het
laatste geval wordt de verwantschapsterm meestal gevolgd door de eigennaam.
Hoewel kinderen hun ouders formeel met tatia en teme benoemen zou het misleidend
zijn om deze termen met vader en moeder te vertalen. Uit tabel 11
blijkt dat deze categorieën veel ruimer zijn. Opmerkelijk is dat Ego ms. de
term teme ook voor een grote groep aanverwanten gebruikt, terwijl Ego fs. de
term tatia op analoge wijze zeer ruim toepast.
Voor deze, en ook voor alle volgende categorieën verwanten, geldt dat de vorm
en inhoud van de sociale relatie medebepaald wordt door leeftijd en woonplaats
van de betrokkenen, en niet te vergeten de emotionele inhoud van het
contact.
Kinderen spreken hun eigen ouders dikwijls aan met pine = vader en fène =
moeder, informele termen die een affectieve relatie uitdrukken. Dat bleek
soms duidelijk wanneer mensen in het weeklagen bij een gestorven tatia of
teme opeens de termen pine en fène gingen gebruiken. Kort na de begrafenis
gebruikten die mensen weer de formelere termen.
Siblings en parallel cousins noemen elkaar bij de eigennaam, maar opvallend
vaak hoorde ik dat zij gebruik maakten van de termen tao, indien zij van gelijke
sexe zijn, en tano indien zij van verschillende sexe zijn. In die gevallen
was het duidelijk de bedoeling om hun nauwe wederzijdse betrokkenheid
uit te drukken. Wanneer mensen emotioneel betrokken bleken bij sterfgevallen,
ziekte, conflicten of andere opvallende gebeurtenissen dan waren er
heel dikwijls tao- of tano-relaties tussen de betrokkenen.
Waarschijnlijk doordat contacten tussen jongens en meisjes al gauw leiden
tot opschudding vanwege al dan niet vermeende sexuele avonturen komt het
vaak voor dat groepen jongens of meisjes met elkaar optrekken. Adolescenten
zag ik vaak zeer amicaal met elkaar stoeien, sollen en giechelen en in die
sfeer was het dat jongens en meisjes elkaar omhelsden met de woorden tao tao
tao. Wanneer dergelijke groepen jongens en meisjes elkaar ontmoeten tijdens
feesten of tijdens het wachten voor de missiewinkel worden uitdagende en
dikwijls zeer humoristische plagerijen uitgewisseld, meestal betrekking hebbend
op uiterlijke kentrekken en karaktereigenschappen. Oudere mensen verzekerden
mij dat dit geen opschudding zal veroorzaken zolang het jongens en
meisjes betreft die tot elkaar in relatie van tano staan. Het viel mij op
dat mensen die tot elkaar tano zeggen vrijer waren in lichamelijk contact
dan anderen.
In de tao en tano relaties ligt onmiskenbaar een zeer nauwe verbondenheid.
Toch is er nog wel sprake van een differentiatie. Ego groeit in de locale
groep op met siblings en parallel cousins van vader's zijde. De kinderen van
MoSi leven meestal in een andere locale groep, hoewel ook op dit punt de
dorpsvorming tot veranderingen in de sociale organisatie leidt.
Opmerkelijk is dat grootouders al hun kleinkinderen aanspreken met tao of
158