mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Saweron is een ontmoetingsplaats, een andere wereld waar de geesten van de
overledenen samenkomen. Wie sterft zal daar alle oude bekenden weer tegenkomen,
gelukkig levend en dansend met een overvloed aan taro, varkensvlees,
palmwijn, brandhout en alles wat een mens zich maar wensen kan.
De overledenen wier nagelaten ceremoniële verplichtingen correct door de nabestaanden
zijn afgehandeld, leven vredig in saweron. Oude mensen, die zelf
reeds tijdens hun leven alle verplichtingen konden nakomen, zien er daarom
niet tegenop om te sterven. Zij weten dat zij direct opgenomen zullen worden
in de gemeenschap van ray mamos = de levenden in saweron.
Niet alle overledenen echter worden direct in die gemeenschap toegelaten. Pas
wanneer de nabestaanden hun ceremoniële verplichtingen ten opzichte van een
overledene hebben afgehandeld zal zijn kapes ophouden rond te zwerven tussen
saweron en menselijke samenleving.
Watergrotten en rivieren die gedeeltelijk onderaards stromen ziet men als
toegangstunnels tot saweron. Elke clan kent plaatsen op hun grondgebied die
bij uitstek als in- en uitgang van saweron beschouwd worden. Alleen medicijnmannen
durven die plaatsen te naderen en zij doen dat fluisterend. In tijden
van epidemieën of kort opeenvolgende sterfgevallen gaan de medicijnmannen
naar deze plaatsen om van de voorouders te vernemen wat gedaan moet worden om
het onheil te doen keren.
Tijdens de rouwceremonie komt het voor dat een of enkele vrouwen met een stuk
brandend hout, een schepnet en een bamboe met water rondom het sterfhuis dansen.
Het zijn attributen die bij een bepaalde methode van visvangst gebruikt
worden. Met het brandend hout lokt men gedurende de nacht vissen naar de oppervlakte
en met het schepnet worden de vissen gevangen. De bamboe dient om
de gevangen vissen te bewaren. Men verklaarde mij dat deze dans een symbolische
voorstelling is van het oproepen van de voorouders uit de saweron. De
vissen die op het licht afkomen vergelijkt men met de vooroudergeesten die gehoor
geven aan de oproep.
Wanneer men het nodig oordeelt om kwade geesten te verdrijven dan geschiedt
dat altijd in de richting van een rivier of een grot waarin water staat.
Men neemt ook aan dat de zon ondergaat in een van dergelijke grotten, die
overigens voor mensen onbereikbaar zou zijn. Gedurende de nacht vaart de zon
in een prauw naar de plaats waar zij bij de dageraad, afgekoeld, weer naar
boven komt. Wanneer het in saweron dag is, is het in de mensenwereld nacht,
en omgekeerd. Vuurvliegjes ziet men als diertjes die uit saweron afkomstig
zijn.
3 Letale krachten.
Op het moment dat de vitale kracht cha in het menselijk lichaam voorgoed
dooft, verlaat nawian als sesaum = laatste adem, het lichaam van zijn persoon.
Nog geruime tijd blijft er voor de nabestaanden een voelbare, aanwezige, en
volgens sommige zelfs zichtbare, uitstraling van de overledene. Men spreekt
van kapes ..., en dan volgt de naam van de overledene.
Omdat kapes nog niet opgenomen is in saweron oefent hij pressie uit op de nabestaanden.
Ziekte, sterfgevallen, mislukking van oogst en ruil, onrustbarende
natuurverschijnselen en abnormaal gedrag van dieren ervaart men als signalen
van kapes. In geweten verplicht haast men zich om de nagelaten ruilverplichtingen
van de voorouder naar behoren af te handelen. Pas dan verdwijnt
de kapes naamloos in de vergetelheid, het collectief rochos — voorouders.
Tegen de tijd dat de levenden een kapes van zijn gram bevrijd hebben, is er
meestal wel weer een verwant gestorven en zo leeft men doorgaans in vrees en
angst voor de werking van enkele kapes tegelijk.
Kapes is een macht waarmee men dagelijks rekening houdt bij de verklaring van
ziekte en dood. Door te leven overeenkomstig watum = de overgeleverde gedragsregels,
tracht men te voorkomen dat kapes geïrriteerd raakt. Kinderen wijst
82