mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Op basis van mijn eigen waarnemingen en aanvullende informatie van tal van
mensen meen ik zeven min of meer afzonderlijke ceremoniën te kunnen onderscheiden:
1 het aanroepen van de vooroudergeesten
2 het symbolische steekspel
3 de bijzetting van het stoffelijk overschot
4 het dodenmaal
5 het touwspel
6 de uitwisseling van vlees, palmwijn en doeken
7 de grote verzameling en uitwisseling van ceremoniële doeken
Van de eerste zes ceremoniën die ik te Ayawasi eenmaal meemaakte, vonden de
eerste vier plaats binnen een week na het overlijden.
Het touwspel werd meermalen gespeeld in de periode van zes weken tussen het
dodenmaal en de uitwisseling van vlees, palmwijn en doeken. Een oude man stierf
in de eerste week van augustus 1970, de uitwisseling van vlees, palmwijn en
doeken vond plaats op 21 september en de zevende ceremonie had bij mijn vertrek
in maart 1972 nog niet plaatsgevonden.
Bij de zesde ceremonie bleek bovendien dat men tijdens deze cyclus ook ceremoniële
zaken behandelde die verband hielden met het overlijden van een belangrijk
man in 1968. De eerste vijf ceremoniën in het kader van dat sterfgeval
hadden reeds in het jaar van zijn overlijden plaatsgevonden. Dat de zesde ceremonie
zolang op zich had laten wachten verklaarden de betrokkenen uit het feit
dat niemand op groter haast aangedrongen had.
De eerste ceremonie noemt men amu pompetif ay kapes mechay = wij roepen van
verre de geesten van de doden. Zodra de boombast waarin het lichaam gewikkeld
is, of de kist, buiten het sterfhuis op de grond gelegd is, ontvouwen de aanwezige
ray popot een zestal kain pusaka terwijl zij reciterend vele
voorouders aanroepen.
Uit het feit dat de zangers zo nu en dan haperden en dan door de omstanders
geholpen werden, maakte ik op dat het om vaste teksten ging. De doeken die getoond
werden droegen de namen: Topa mpoch kam, Toch fre, Pokek weach chaus,
Sarikam, Topa, Topa semé.
Naderhand vertelde een van de popot mij dat niemand de teksten nog precies kende
omdat we de doeken niet meer tonen sinds de jonge mensen naar de kerk gaan *
Vroeger kwamen naar zijn zeggen alle popot uit de hele omgeving bijeen voor
deze ceremonie.
De bedoeling van het aanroepen van de voorouders werd zowel door de popot als
door de toeschouwers omschreven als het gunstig stemmen van de voorouders opdat
"de doeken zouden vliegen als vogels".
De tweede ceremonie heet ray mame ray = de mensen steken de mensen. Tijdens de
tocht van het sterfhuis naar de grens van het dorp worden de mannen die het
stoffelijk overschot naar de tuin dragen door de vrouwen, en in tweede instantie
door iedereen, met stompe stokken bestormd. Tijdens de uren die voorafgaan
aan de vorige ceremonie heeft men grote hoeveelheden van deze stokken verzameld.
Het steekspel gaat gepaard met grote hilariteit en gegil. Ook mensen
die niet direct verwant zijn met de overledene nemen aan dit spel deel.
Uit de commentaren blijkt dat er in principe een verdeling tussen mannelijke
en vrouwelijke rollen is. De mannen dragen de dode weg en de vrouwen verjagen
hen uit het dorp. In werkelijkheid wordt de rolverdeling niet scherp gehanteerd.
Ook mannen werpen stokken en soms volgen vrouwen de stoet naar de tuin.
Niemand wist over dit steekspel meer te vertellen dan dat het zo de gewoonte
was. Zoals reeds eerder vermeld maakte ik een overeenkomstig steekspel mee
bij de opening van een gezamelijke tuin ter beslechting van een reeds jarenlang
slepend conflict tussen twee groeperingen.
113