mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

10 Transacties, macht en sociale orde.
In principe erft elke zoon en dochter ruilgoederen en de daarmee samenhangende
rechten en plichten van beide ouders, het meest echter van de vader. De
oudste zoon, ook al heeft hij een oudere zus, erft het grootste en waardevolste
deel van het totale bezit van de ouders. Op hem rust daarmee echter wel
de morele plicht om zijn broers en zusters te helpen.
Door het feit dat hij als oudste zoon eerder betrokken raakt bij de doekenzaken
van zijn ouders kan hij bij hun overlijden, beter dan wie ook, overzien
wat er aan doeken, rechten en plichten aan de kinderen overgedragen wordt.
Hoewel ook de overige kinderen na het overlijden van hun vader direct een gedeelte
van de erfenis ontvangen is het duidelijk dat de oudste zoon de positie
van de vader in het doekenverkeer erft. Hij geldt vanaf dat moment als de
eerstverantwoordelijke bij de afwikkeling van de doekenzaken van zijn ouders
en bij de huwelijksvoorbereidingen en conflicten waarbij zijn broers en zusters
betrokken kunnen raken.
Behalve de lasten heeft hij ook de lusten: na elke transactie kan hij bij de
distributie van de ontvangen collecties die onder zijn leiding plaatsvindt
het grootste gedeelte voor zichzelf opeisen.
Voorzover mij bekend werd in de meeste gevallen de verantwoordelijkheid maar
ook de geprivilegieerde positie van de oudste broer door de andere kinderen
erkend en aanvaard.
De jongere broer van een popot uit Ayawasi-hoog had daar echter duidelijk
moeite mee. Hij vertelde hoe, nadat zijn vader tijdens een conflict diens
oudste zoon gedood had, de tweede zoon van die situatie gebruik maakte om alle
doeken van zijn vader op te eisen. Hij kon dat destijds doen omdat zijn
vader oud was en zijn jongere broers nog onvolwassen waren. Ofschoon op de
eerste erfgenaam de morele plicht rust om zijn jongere broers te helpen, poogde
deze popot hen eerder uit te buiten om zodoende zijn eigen positie te versterken.
De onderlinge relaties tussen de drie broers waren doorgaans gespannen.
Dat nam echter niet weg dat zij tijdens conflicten met leden van andere
clans onverdeeld partij trokken voor elkaar. Ook bij ziekte en in periodes
van betrekkelijke voedselschaarste zag ik dat zij over en weer behulpzaam
waren. Toch besloot de jongste uiteindelijk om in Ayawasi-laag, in de buurt
van zijn schoonvader een nieuw huis te bouwen om zodoende van zijn oudste
broer afstand te nemen. De aanleiding voor hun onderlinge ruzies lag telkens
weer in uiteenlopende doekenbelangen.
Het ligt voor de hand, dat in dit systeem van overerving de genealogische positie
de allereerste basis vormt voor iemands positie in het doekenverkeer en
het systeem van transacties.
De genealogisch gezien oudste mannelijke telg van een lineage neemt een machtspositie
in omdat hij de meeste doeken onder zijn controle heeft en daardoor de
positie van alle overige leden in het sociale verkeer in belangrijke mate kan
beïnvloeden.
Alle mannen die in Ayawasi met popot of met ray popot = mensen die veel doeken
beheren, worden aangeduid bleken deze genealogische positie in te nemen. (4).
Een van die popot, tevens dorpshoofd van Ayawasi-over-de-rivier, was indertijd
geadopteerd door een man die, evenals diens vader, enig kind was. Als enige
erfgenaam van een tak die dreigde uit te sterven erfde hij zeer veel doeken.
In Ayawasi en omgeving waren ook enkele vrouwen die met de term popot betiteld
werden. Voorzover ik kon nagaan waren zij de oudste dochters van lineages waarin
in hun generatie geen jongens geboren waren. Wellicht noodgedwongen erfden
zij de doeken van hun ouders en bij hun dood zouden de doeken naar de oudste
zoon uit hun huwelijk gaan. Zij opereerden zelfstandig in het ruilverkeer. De
meeste popot vertelden dat zij ook van de zijde van hun moeder een grote hoeveelheid
doeken geërfd hadden. Dat is niet verwonderlijk omdat blijkt dat popot
in de meeste gevallen gehuwd zijn met de dochter van een andere popot die bij
198