mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

den te stellen. Daarnaast hebben zij zich doeken verworven die ze onder hun
verwanten verdeeld hebben. Zelf zijn zij nog uitsluitend schuldeiser.
Over deze mensen wordt met veel waardering gesproken. Bij hun overlijden laten
zij geen lastige verplichtingen aan hun nabestaanden na. Van deze mensen
zegt men ayt yo po menan mechay = hij heeft absoluut voldoende doeken overgedragen.
Zoals wij in het hoofdstuk over leven, ziekte en dood al zagen, vormt hun
overlijden de aanzet voor de ceremoniële cyclus necha mamos = geef kracht
aan de levenden. In deze ceremoniën spelen de doeken een grote rol. Binnen
het kader van die ceremoniën worden ook doekenzaken afgehandeld die te maken
hebben met het overlijden van 'gewone' mensen. Na hun overlijden moeten er in
vrijwel alle gevallen nog veel restituties plaatsvinden van doeken die zij
ooit geleend hadden, de positie van de kinderen moet geregeld worden, de positie
van de weduwe of weduwnaar wordt opnieuw bezien en dikwijls moet er door
de 'schuldigen' genoegdoening gegeven worden. Dat alles brengt veel overleg
en veel transacties met zich mee. De afhandeling van dit soort zaken stagneert
vaak omdat een van de tactische regels van het ruilsysteem luidt eis veel en
snel, maar geef weinig en traag. Dat neemt niet weg dat men zo nu en dan de
verantwoordelijkheid voor een vlotte doekencirculatie laat overwegen. De ceremoniële
cyclus necha mamos dient mede om het doekenverkeer nieuwe impulsen te
geven.
In de fase ray maku yuyèn = de mensen verdelen vlees, van deze cyclus wordt
vlees van varken, koeskoes, casuaris, slang alsmede palmwijn geruild tegen
doeken. De bedoeling daarvan is om de voorbereidende transacties in het kader
van de grote doekendistributie, die in de laatste fase van deze cyclus plaatsvindt,
te vergemakkelijken.
Gedurende vele maanden na het overlijden van degene die nog slechts 'rechten'
had en geen verplichtingen, verzamelen zijn nabestaanden al zijn doeken. Verwanten
die menen dat het in hun doekenbeleid past om deel te nemen aan de grote
distributie brengen eveneens hun doeken naar de verzamelplaats. Tijdens de
slotceremonie worden alle doeken in circulatie gebracht.
Komt er een kind te overlijden dan eisen de verwanten van zowel de vader als
de moeder po fan = doeken voor de naam, terug. Indien de dood volgens de verwanten
van de vader te wijten is aan nalatigheid van de moeder, dan eisen zij
een gedeelte van fato = de huwelijkscollectie van bruidnemers aan bruidgevers,
terug. De moeder blijkt immers minder goed te zijn dan men aanvankelijk verwachtte.
Wanneer het niet een baby of een hoogbejaarde is die sterft, dan wordt er vrijwel
altijd aangenomen dat er door een bepaalde persoon of door een bepaalde
groep mensen of de bewoners van een bepaald dorp ziekmakende of dodelijke praktijken
zijn toegepast. De vermeende schuldigen stelt men aansprakelijk en er
wordt genoegdoening in de vorm van doeken en varkens geelst.
Sterft een gehuwde vrouw dan zal haar familie gehele of gedeeltelijke restitutie
van rura = huwelijkscollectie van bruidgevers aan bruidnemers, eisen omdat
de echtgenoot tekort geschoten is in zijn verplichtingen tot een goede verzorging.
De echtgenoot en zijn verwanten zullen echter een gedeelte van fato terugeisen
omdat de vrouw minder sterk bleek te zijn dan verwacht werd.
Tijdens de onderhandelingen over een dergelijke kwestie is ook de positie van
de kinderen in het geding. Meestal blijven zij in de verwantenkring van hun
vader. Trouwt vader niet opnieuw dan worden zij grootgebracht door vader's
zuster of door een van de vele 'moeders' uit de eerste opgaande generatie.
Sterft een gehuwde man dan blijft zijn vrouw met haar kinderen meestal in de
kring van zijn verwanten wonen. In dat geval vinden er geen bijzondere transacties
plaats. De vrouw kan zonder nieuwe transacties met een naaste bloedverwant
van haar eerste man trouwen. Gaat de vrouw, om wat voor reden ook, wel
188