mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Wanneer men een vervelend gevoel of een inwendige pijn vrij nauwkeurig kan
lokaliseren, spreekt men van meenam: tana mecham = mijn hoofd doet pijn, ik
ben duizelig; techaf mecham = ik heb buikpijn, ik ben misselijk, ik voel weeen,
en ook: ik voel heimwee of verdriet. Voor stekende hoofdpijn spreekt men
wel van tana fetach = mijn hoofd splijt.
Wie zeer nauwkeurig kan aangeven waar de pijn zit, bijvoorbeeld bij een gezwel,
een verwonding, een fractuur of kneuzing, spreekt van matá. Men noemt
dan eerst het betreffende lichaamsdeel: timara matá = mijn oor doet pijn;
way matá = mijn kies of tand doet pijn; tatem matá = mijn hand doet pijn.
Naast deze algemene aanduidingen van ziekte en pijn zijn mij een aantal aandoeningen
bekend die men met een specifieke term aanduidt:
Telèf maya = mijn neus vloeit. Bij jong en oud schijnt verkoudheid veelvuldig
voor te komen. Kinderen hebben meestal lange snotneuzen en volwassenen halen
herhaaldelijk en hoorbaar hun neus op. Snot smeert men aan de vloer van het
huis of aan gras, planten of bomen. Gezien de gebrekkige behuizing, de geringe
lichaamsbedekking en de grillige weersomstandigheden is het niet verwonderlijk
dat men deze verkoudheid eerder als een normale zaak dan als een
kwaal ervaart. Er is mij niets bekend van preventieve maatregelen of pogingen
tot genezing.
Apan kame = letterlijk: wormen uit de grond. Wormziektes zijn geen zeldzaamheid
en men is vertrouwd met het verschijnsel van wormen in de ontlasting.
De vraag hoe die wormen in het lichaam terecht konden komen, beantwoordt men
eenvoudig door te stellen dat tijdens de slaap de wormen vanuit de grond door
de lichaamsholtes naar binnen kruipen. Inzicht in de schadelijke werking van
wormen ontbreekt en wanneer iemand zich ziek voelt, zal hij de oorzaak daarvan
niet direct in de aanwezigheid van wormen zoeken. Bij de mensen van Ayawasi,
die van de zusters in het hospitaal gehoord hebben dat wormen wel degelijk
schadelijk zijn, leeft het besef dat wormen in de buik "het voedsel van de
mensen opeten".
Piyit, in het Mare- en Karongebied apan kek genaamd, is de term voor framboesia.
Oudere mensen herinneren zich dat deze ziekte vroeger veel voorkwam
en ook hoe, na de anti-framboesiacampagnes onder het Nederlandse bestuur,
de ziekte snel verdween. Deze ervaring vormt zonder enige twijfel de basis
voor het grote vertrouwen dat men alom in injecties heeft. Wat de klacht ook
mag zijn, van een injectie in de bil verwacht men snelle genezing. Bij de verpleegkundigen
te Ayawasi bestond de indruk dat het aantal framboesiagevallen
weer toenam.
Mensen die in ernstige mate aan deze ziekte lijden werden en worden weer afgezonderd
in een speciaal voor hen gebouwd tuinhuis. Niemand mag bij hen slapen
en als de aandoening zo erg wordt dat de patiënt niet meer op eigen kracht
naar een geschikte plaats kan gaan om zijn behoeften te doen mag toch niemand
hulp bieden. Men vertelt dat dergelijke mensen eenzaam in hun tuinhuisje stierven.
Hoewel men algemeen stelt dat deze ziekte niet te genezen zou zijn, beweerden
enkelen dat er mogelijkerwijs in het Maregebied medicijnmannen zouden zijn
die een blad kennen dat op de wonden gelegd genezing zou bewerkstelligen.
Mensen uit het Maregebied beweren dat deze berichten op fantasie berusten.
Chawoch, po chawoch of chawoch chach zijn termen voor een schurftachtige aandoening
van de huid (scabies) die meestal met het Indonesische woord k u d i s
wordt aangeduid. Het betreft vele kleine en jeukende wondjes die vooral in de
huidplooien van het onderlichaam en op de benen voorkomen. Sommige patiënten
echter vertoonden deze aandoening over het hele lichaam. Oudere mensen hebben
het minst last van deze kwaal. Zij beweren dat de ziekte ontstaat door het
dragen van kleren en het wassen met zeep. De jongeren zoeken de oorzaak in het
water van sommige rivieren. Zo zou de rivier ten noorden van Ayawasi meer besmetting
opleveren dan de zuidelijke rivier. Wat er van deze verklaringen ook
93