mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

wen bamboe. Wie in het duister het huis moet verlaten neemt een stuk brandend
hout of tafoch chayut - een fakkel mee. De fakkel bestaat uit een stuk bamboe
aan het uiteinde waarvan een stuk brandend hout bevestigd is dat eerst met
chayut = hars van de boom cherom besmeerd is.
Een belangrijk gebruiksvoorwerp is am of am ati. Voor de vervaardiging zoekt
men aukayn mata - bladeren van de pandanusboom. De langwerpige bladeren worden
van de vele kleine doornen op de rand ontdaan en boven het vuur gelooid.
De in de lengte dubbelgevouwen bladeren worden met dun touw of een nylondraad
aan elkaar genaaid tot een vierkant of een rechthoek van ongeveer één bij één
meter ontstaan is. Daarop vouwt de vrouw, want zij is het die am maakt, de
stugge mat in de lengterichting van de bladeren dubbel. Aan een van de korte
zijden stikt zij belde helften aan elkaar. Bij regen, felle zon en ook wanneer
men zich koud of koortsig voelt, wordt am als een cape over het hoofd en de
rug gedragen. Tijdens de slaap dient am wel eens als slaapmat. Kinderen rollen
zich wel eens op om tijdens de nacht en koele ochtend beschutting te vinden in
hun cape. Wie op reis gaat draagt zijn am, nog eenmaal in de lengte en breedte
dubbelgevouwen, onder de arm mee. Sommigen bevestigen een touwtje of een draagband
aan hun am zodat zij hem als schoudertas kunnen gebruiken.
Niet iedereen beschikt altijd over een am. Na verloop van tijd vergaan de bladeren
of zij worden door ongedierte weggevreten. Men leent gemakkelijk een am
aan elkaar. Sommige vrouwen borduren met rode, blauwe en zwarte draadjes, die
zij uit lappen textiel trekken, decoratieve figuurtjes op die plaatsen van de
am die in opgevouwen toestand zichtbaar zijn. Deze borduursels noemt men am
ekòm, namé of namí.
Het woord am komt ook voor in am aru en am etaus - de portefeuille waarin de
ceremoniële doeken en de erfdoeken bewaard worden. Ze zijn gemaakt van dezelfde
pandanusbladeren. Het borduursel op deze portefeuilles noemt men echter
tekum - vogelnest. Het ligt voor de hand om hierbij te denken aan het feit dat
men het circuleren van de ruilgoederen vaak aanduidt met vliegen als vogels .
Een tweede belangrijk gebruiksvoorwerp is ayu een grote draagtas die door
de vrouwen gevlochten wordt. Het is de tas die de vrouw op haar rug draagt op
haar tocht naar de tuin en terug en wanneer zij van dorp naar dorp loopt. Soms
dragen zij hun eigen gewicht aan baby, voedsel en brandhout of aan ceremoniële
doeken in deze tas mee.
Voor de vervaardiging van deze tas zoekt de vrouw de bomen piyèk of farit omdat
de vezels die van de binnezijde van de bast getrokken kunnen worden uitermate
geschikt zijn voor vlechtwerk. De meeste vrouwen halen op de in het voorafgaande
beschreven wijze de bast van de boom. Sommigen vroegen hun man of een
mannelijke verwant om dat voor hen te doen. De strippen die zij van de binnenzijde
van de boombast trekken, worden met een mes tot vlechtmaterlaal van enkele
milimeters breed gesneden. Er zijn tassen die simpelweg in schaakbordmotief
en geheel in naturelkleur gevlochten zijn. De meeste tassen echter vertonen
tal van vlechtvariaties met een afwisseling van de kleuren naturel, zwart
en rood. Er zijn verscheidene manieren om het vlechtmaterlaal te kleuren. Om
een donkerrode kleur te krijgen kauwt de vrouw de bladeren van de heester uto
terwijl zij het vlechtmateriaal strip voor strip door haar mond haalt _ fenya
mepat mekèk. Op dezelfde wijze kauwt zij de vrucht ki meras en haalt de strippen
door haar mond om ze blauwzwart te kleuren fenya mepat kenu. Er is nog
een vrucht = taraf waaruit de vrouwen een zwarte kleurstof kauwen. Om het vlechtmaterlaal
een oranjerode kleur te geven legt men het een dag en een nacht in de
felrode brei die verkregen wordt door de bladeren van de boom afis en de heester
man tezamen te koken. Om het materiaal grijsblauw te kleuren stopt men het enkele
dagen in po man - zwarte modder die op sommige plaatsen aan getroffen wordt.
Om een rugtas te maken vlecht de vrouw twee matten van ongeveer 70 bij 70 centimeter
die zij vervolgens aan drie zijden aan elkaar naait. Aan beide zijkanten,
onderaan beginnend, naait zij twee tapastroken van ongeveer tien centime-
66