mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

in. Wie over weinig vitale energie beschikt, hoeft niet te rekenen op voorspoed
in ceremoniële zaken, jacht en arbeid. Andersom redeneert men dat iemand
die veel succes heeft wel over veel vitale energie moet beschikken.
Een teveel aan cha, bijvoorbeeld door het omgaan met krachtdadige of belezen
middelen, bezit van zeer veel doeken, drinken van veel palmwijn, naderen van
het initiatiehuis, kan gevaarlijk zijn voor de persoon zelf, en ook voor ieder
in zijn naaste omgeving. Cha is dus niet een vanzelfsprekend stabiel gegeven.
Het moet verzorgd en geregeld worden en het kan beïnvloed worden. Deze
laatste mogelijkheid ligt ten grondslag aan tal van goed- of kwaadbedoelde
acties van mensen, met name de medicijnmannen.
De invloed van de vooroudergeesten ziet men eveneens als het versterken of
verzwakken van cha.
Hoewel in het gehele lichaam aanwezig, is cha het meest tastbaar in hartslag
en ademhaling, bewegingen "die men niet kan stoppen". Bij hevige dronkenschap
of woede ervaart men ook dat cha niet meer beheerst kan worden. Het kloppen
van het hart en de regelmaat van de ademhaling vergelijkt men veelal met een
groep gelijktijdig stampende mensen op de verende dansvloer: ray masuoch =
de mensen dansen; cha masuoch = hij ademt nog, het klopt nog. Cha ervaart men
als een energie die in het lichaam aanwezig is, die gestimuleerd en verzwakt
kan worden, maar die toch grotendeels aan de menselijke controle ontsnapt.
Cha associeert men met vuur en met de kleur rood = makèk. Eveneens met bloed
en ingewanden. Het woord mekèk komt in veel uitdrukkingen voor gemoedstoestanden
voor: kwaad, gespannen, fel, opgewonden, verhit, enz.
Takuo is een vitale kracht die gelijk is aan, of uitgaat van het collectief
der voorouders die reeds bevrijd zijn van hun 'aardse' beslommeringen en verplichtingen
en daarom geen kwade bedoelingen meer hebben.
Deze kracht wordt gelocaliseerd in water. Het meest uitgesproken geldt dit
voor het water van bronnen, stroomversnellingen, plotseling wassende rivieren
en buitengewoon zware regenval.
Vrouwen die zwanger willen worden of zwangere vrouwen die voor het kind of
voor zichzelf vermeerdering van cha wensen, gaan in bronwater of op bepaalde
plaatsen in de rivier zitten. Zij drinken bij voorkeur water uit de bron chat
nabij het dorp Ayawasi.
Mensen die koorts hebben gaan wel eens in de rivier liggen. Sommigen verklaarden
echter dat dit niets met takuo te maken had. Zij hadden het warm en zochten
verkoeling.
Een duidelijk verband bleek wel te bestaan toen men een man die tijdens een
vechtpartij dodelijk verwond werd, snel naar de rivier bracht in de hoop dat
zijn levenskrachten zouden terugkeren. Het mocht echter niet baten.
Voor de feestelijke binnenkomst van de met overweldigende kracht vervulde
nieuwe medicijnmannen gingen alle aanwezigen in het dorp Konchayach naar de
rivier om te baden, naar men zei "om sterk genoeg te zijn tegen de dodelijke
kracht die van de medicijnmannen uitstraalt".
Takuo kan verschijnen in de gedaante van vissen of van vlinders die in en uit
grotten vliegen. Ook libelles, die boven het water stil staan, brengt men in
verband met takuo.
Hoewel takuo een positieve, vruchtbaarheid schenkende, regenererende en beschermende
kracht genoemd mag worden, is men er toch bevreesd voor. Takuo kan
mensen meenemen naar saweron en dat betekent de dood. In twee gevallen van
dood door verdrinking dacht men aan deze mogelijkheid: takuo zou deze mensen
in het water getrokken hebben. Het feit dat men in het ene geval nooit het
lichaam van de verdronkene teruggevonden heeft, beschouwde men als een bevestiging
van deze verklaring. Mensen die het water in de rivier of in een grot
horen borrelen fluisteren angstig en maken zich uit de voeten.
In vergelijking met nawian en kapes sprak men maar zelden over takuo.
81