mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

tano. Sommige informanten zeiden te betwijfelen of dat juist was. Anderen
verklaarden dit gebruik door te wijzen op de vriendelijke, affectieve band
tussen grootouders en kleinkinderen: als de ouders werken worden de kleine
kinderen door grootvader of grootmoeder verzorgd en vertroeteld.
Afgezien van dit laatste, wellicht sterk informele gebruik worden de termen
tao en tano uitsluitend voor bloedverwanten gebruikt. Dit is bij geen van de
overige termen het geval.
Bij de behandeling van het dorp Ayawasi wees ik er al op dat in de sociale
organisatie het vlechtwerk van huwelijksrelaties enerzijds en tao- en tanorelaties
anderzijds een fundamenteel gegeven is.
De nauwe band tussen tano-relaties blijft ook na het huwelijk bestaan en
daarom is het niet vreemd dat MoBr en FaSi een rol van betekenis spelen. Vanwege
het gebruik van het uithuwen van de vrouw behoorden deze categorieën
verwanten vroeger zelden tot de locale groep van Ego. In de dorpssamenleving
komt dat wel vaak voor.
Relaties waarin de termen tamu en tati gebruikt worden duiden op verbondenheid
én een zekere afstand. Dat geldt niet alleen voor MoBr en FaSi, maar
ook voor de aanverwanten via eigen huwelijk. Dat het van deze categorieën
verwanten vooral MoBr is die een belangrijke plaats inneemt blijkt wellicht
al uit het feit dat MoBr enerzijds en SiSo en SiDa anderzijds elkaar met
tamu aanduiden en dikwijls aanspreken. De positie van MoBr in de ceremoniële
ruilrelaties en het feit dat een vrouw meer afhankelijk is van haar broer dan
de man van zijn zuster zouden kunnen verklaren waarom MoBr een belangrijker
rol speelt in het leven van Ego dan FaSi.
Nauwe verwanten die meestal ook elders wonen zijn de cross-cousins temo(m.s.
en f.s.) en voor Ego ms. tsajuoch en voor Ego fs. tara. Als de lineaire en
parallelle verwanten van Ego als de meest 'eigen' mensen getypeerd mogen
worden, dan kunnen de cross-verwanten als de meest 'anderen' beschouwd worden
met wie Ego een bepaalde verbondenheid heeft. Het blijkt dat de terminologie
voor cross-bloedverwanten model staat voor aanverwanten via het eigen
huwelijk. In het dagelijkse spraakgebruik hebben de termen tsajuoch en tara
dikwijls de betekenis van liefje, geliefde of huwelijkspartner-bij-voorkeur.
Het zijn de termen waarmee geliefden elkaar aanspreken tijdens hun geheime
ontmoetingen. Het zijn ook de termen die plagend gebruikt worden wanneer
jongelui van elkaar weten dat ze verliefd zijn. Toen een man mij bij het onderzoek
naar de verwantschapstermen vertelde dat hij een bepaalde vrouw met
tati moest aanspreken, merkte een van de omstanders op dat hij beter tsajuoch
kon zeggen omdat hij ooit sexueel verkeer met haar gehad zou hebben.
Toch zou het voorbarig zijn om hieruit te concluderen dat er een voorkeur zou
bestaan voor het cross-cousin huwelijk. Wanneer ik informeerde naar eventuele
regels met betrekking tot partnerkeuze kreeg ik telkens weer te horen
dat elk huwelijk geoorloofd is zolang maar vermeden wordt dat de ceremoniële
ruilcircuits te kort worden. Dat houdt in feite in dat niemand binnen de
kring van zijn naaste verwanten naar een partner mag zoeken. De bruidnemers
zouden dan onvermijdelijk tegelijk bruidgevers zijn en dat is in strijd met
de 'grondwet' van de ceremoniële ruil dat "de doeken moeten vliegen als vogels".
In het hoofdstuk over de ruil kom ik hierop terug.
De formele term die een vader gebruikt voor zijn eigen kinderen en die van
een aantal van zijn verwanten is tare. In het dagelijkse leven spreekt hij
echter van ku ro tuo = kind dat van mij is. Het woord ku betekent: jong,
klein, wat gebaard is. Taku betekent: ik breng voort, ik breng groot. Tijdens
de eerste levensjaren van het kind gebruikt de moeder taku taku taku
als troetelwoordjes. Later spreekt zij ook van ku ro tuo = kind dat van mij
is.
De formele termen die een vrouw voor haar eigen kinderen en die van een aantal
van haar verwanten gebruikt zijn takut = zoon en taku = dochter. Op mijn
159