mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

van het lichaam halen en hun gezicht tegen de dode drukken, jammeren zij luid
en uitzinnig. Soms telde ik meer dan twintig weeklagende vrouwen in de kleine
ruimte van de woning. Sommigen droegen een baby in de tas op hun rug, anderen
hielden een kleuter aan de hand. Zonder ophouden bewegen zij het bovenlichaam
op en neer. Tegen de wand van het huis staan de mannen zwijgend toe te zien.
Soms mengt een van hen zich opeens luid in het gejammer. Kinderen kruipen tussen
de wenende vrouwen door om iets van de dode te zien. Zij worden niet weggestuurd.
Voor het huis staat een grote groep volwassenen en kinderen het gebeuren
aan te zien. Voortdurend komen er nieuwe belangstellenden. Vrouwen komen
dansend en zwaaiend met groene takken naderbij, waggelen enige malen om
het sterfhuis heen en klimmen naar binnen om zich tussen de jammerende vrouwen
te mengen. Eens kwam tot schrik en hilariteit een schreeuwende man naderbij
rennen, zwaaiend met zijn kapmes. Als een bezetene kapte hij met enkele
houwen de bananenbomen naast het huis om, sloeg op de wanden en palen van het
huis, stormde naar binnen en wierp zich op de dode. Onafgebroken gaat het emotionele
rouwbetoon door. Soms gaan vrouwen voor enige tijd weg om hun werk te
doen, maar tot diep in de nacht klinkt hun geween.
Meermalen zag ik hoe een man een of enkele sarongdoeken over de dode legde
nadat hij ze met zijn kapmes op vele plaatsen kapot geslagen had. Omstanders
vertelden mij dat dit gedaan werd om diefstal te voorkomen. Soms werd er een
strookje van een ceremoniële doek om de polsen van de overledene gebonden.
Naar men zegt dient dit als herkenningsteken op het moment dat hij in saweron
= de verzamelplaats der voorouders, zal aankomen. De man die stervende was
nadat hij door een varken dodelijk verwond werd, verzocht de eerste mensen
die bij hem kwamen om direct een strook van een ceremoniële doek om zijn hals
te binden.
De naaste verwanten van de overledene dragen de persoonlijke bezittingen bijeen.
Ik zag ooit hoe de vrouw en de moeder van een overleden man zijn overhemd
in stukken scheurden. Ieder trok een deel aan en samen liepen zij met een
groen pannetje en een bord zwaaiend en huilend om het sterfhuis. Ondertussen
droeg een broer een eigengemaakt tafeltje en drie rotanstoeltjes bijeen naast
het huis. De oude moeder nam een stoeltje op haar schouders en danste wederom
vele malen om het huis. Kinderen giechelden om de vrouw. Een van de mannen die,
met de handen voor het gezicht, gehurkt naast het huis zaten, sprong opeens op
en velde nog enkele bananenbomen. Terstond begon een oude man tussen de grote
bananenbladeren naar eetbare bananen te zoeken.
Bij enkele sterfgevallen zag ik een paar vrouwen met een visnet, een stuk brandend
hout op een stok en een lange bamboekoker naar het sterfhuis dansen. Sommigen
van hen waren gehuld in groene bladeren en witte bloemen. De bladeren
waren afkomstig van de plant tach asíe die veelvuldig voorkomt in de nabijheid
van de begraafplaats. Dezelfde bladeren worden gebruikt in het geboortehutje.
Zoals ik al eerder beschreef, beeldt deze dans uit dat men de voorouders oproept
zoals mensen de vissen vanuit een diepe en donkere watergrot naar de oppervlakte
lokken.
Eens zag ik een vrouw met haar serofit = sagoklopper, om het sterfhuis dansen.
Zij legde mij uit dat zij samen met de overledene en zijn verwanten een sagoareaal
deelde en dat zij dikwijls samen sago bereid hadden. Zo herinnerde zij
zich de dode.
Bij ray mauya = de mensen weeklagen, bestaan voor zover ik weet geen vaste
teksten. Ieder huilt en zingt over wat hij of zij zich van de dode herinnert.
Meestal bestaat dat uit het opsommen van wat ze ooit samen deden, meegemaakt
hebben, hoe zij gejaagd, gevist en geruild hebben. Deze herinneringen worden
telkenmale afgewisseld door de verschillende namen van de dode. Dat er wellicht
ook nog iets verwacht wordt van de doden zou kunnen blijken uit het volgende
gedeelte van de jammerklacht van een jonge vrouw bij het stoffelijk
overschot van haar (class.) vader:
107