mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

dingen van het verre verleden, ook dikwijls kain pusaka= sacrale
doeken, erfstukken, genoemd en anderzijds po ayu = de dingen uit de draagtas,
meestal kain timur genoemd.
Het laatste spraakgebruik suggereert dat het uitsluitend doeken zou betreffen.
In werkelijkheid gaat het ook om andere, nog nader te beschrijven, voorwerpen
die in de ceremoniële ruil als waardegoed fungeren. In verhouding tot
het aantal doeken in de transacties gaat het slechts om kleine hoeveelheden
van die andere goederen, hoewel er soms een grote waarde aan toegekend wordt.
Wanneer de mensen van de Ayfat in het dagelijks verkeer spreken over kain
timur dan bedoelen zij alle ruilgoederen. Waar ik in het vervolg spreek
van doeken of van kain timur dan is dat eveneens in die ruime betekenis.
Het spreekt bijna vanzelf dat er naast deze ceremoniële ruil ook nog een
'commerciële' ruil van levensmiddelen, gebruiksvoorwerpen, kleding en bouwmateriaal
bestaat. Nooit heb ik gezien dat beide vormen van ruil gelijktijdig
of gecombineerd plaatsvonden.
De ceremoniële goederen zijn schaars en voor de meeste mensen kost het veel
moeite om aan doeken te komen. Verwanten en vrienden en soms verre relaties
komen elkaar vragen en zeuren om doeken. Er wordt geweigerd, gepraat, afgehouden,
gesmeekt en weer geweigerd totdat er iemand zijn zelfbeheersing verliest
en ernstige conflicten en vechtpartijen ontstaan. Wie geluk heeft
krijgt zijn doeken en wie veel geluk heeft doordat hij veel doeken erft van
zijn ouders kan zichzelf beschouwen als popot = een mens die in de doekencirculatie
een machtige sleutelpositie inneemt. Met een genereus gebaar kan
hij doeken geven aan een arme drommel die van hem afhankelijk is. Wie veel
doeken heeft kan immers veel uitlenen en mensen aan zich verplichten door de
tegenprestatie uit te stellen tot het moment dat hij zelf de tijd daartoe gekomen
acht. Hoe meer mensen een popot van zich afhankelijk maakt des te groter
wordt zijn macht.
Maar al die doeken zouden hem geen aanzien en macht opleveren wanneer de minder
bedeelden niet telkens weer behoefte aan doeken zouden voelen. Van die
behoefte is de popot echter verzekerd zolang de mensen zich verantwoordelijk
voelen voor nieuw te sluiten huwelijken, het nakomen van de nagelaten verplichtingen
van overleden verwanten en het regelen van conflicten. Die verantwoordelijkheid
is voor de mensen van de Ayfat nu eenmaal niet los te denken
van de ceremoniële ruil. En al geven de jongeren die wat gestudeerd hebben
of die voor enige tijd buiten hun eigen cultuurgebied geleefd hebben
luid te kennen dat zij niets meer met de ruil te maken willen hebben, tegen
de tijd dat zij willen trouwen spelen zij het 'spel' noodgedwongen weer mee
en wenden zij zich weer bescheiden tot hun verwanten en vrienden.
De erfgoederen.
Elke lineage van enige omvang is in het bezit van een of enkele po ro posé
of k a i n p u s a k a. In de meeste gevallen betreft het een zeer zeldzame
doek. In enkele gevallen ging het om een volkomen rondgegroeide slagtand
van een mannelijk varken.
De oudste zoon van de oudste man van de betreffende groep is degene die bij
de dood van zijn vader de opdracht krijgt om het erfstuk zorgvuldig te bewaren.
Meestal noemt men de doeken bij hun naam, zoals: ko mekèk, wan mená, toba
masim en jamon choso. Elke volwassene is op de hoogte van de erfstukken van
de andere groepen. De zeldzame varkenstanden worden met de algemene term
way = slagtand aangeduid.
Elke informant bleek te beseffen dat de sacrale doeken wat herkomst aangaat
niet verschillen van de doeken die in de ceremoniële ruil circuleren. Steeds
weer benadrukte iedereen dat het om doeken ging waarvan slechts één exem-
164