mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Met een mengsel van vrees en bewondering spreekt men over ayt yatak = hij die
hard, ruw, woedend, brutaal is. Van een popot verwacht men dat hij zo optreedt
zodra hij zich tot anderen richt. Wanneer de eigen belangen in het geding zijn
verwacht men dat ayt yamo rere = hij bereidwillig is.
Wanneer een popot, meestal in de vroege morgen, als een woesteling met zijn
kapmes of bijl op het huis van een van zijn schuldenaren stond te beuken terwijl
hij de meest vuige betitelingen uitschreeuwde, bleek in dat gedrag een
flink stuk toneel te zitten. Tijdens een kleine adempauze legde een dergelijke
woesteling mij ooit uit dat dit het aloude spel was en dat het zo gespeeld
diende te worden: ray m a i n - m a i n kain timur, ray mo po ro
po po se, ray me anya = de mensen spelen het doekenspel, de mensen doen wat
van oudsher gedaan werd, de mensen hitsen elkaar op.
Behalve de stampende en scheldende popot en de mensen in het betrokken huis
toonde zich zelden iemand verontrust. Integendeel, met een zekere humor en
waardering bezag men kalm het toneeltje. Alleen wanneer de hoofdbewoner van
het huis met zijn pijl en boog naar buiten sprong zocht ieder ijlings een goed
heenkomen. Dat was het teken dat de grens tussen gespeelde boosheid en werkelijk
conflict overschreden was.
Meestal echter eindigden deze bijna dagelijks voorkomende taferelen zodra een
doek, vergezeld van een paar ferme verwensingen vanuit de opening van het huis
naar de popot gesmeten werd.
Wil een popot blijvend invloed uitoefenen dan moet hij een zekere ambitie en
genoegen in macht hebben. Om met zoveel doekenzaken gelijktijdig bezig te zijn,
om telkens weer doeken voor zijn mensen te organiseren, om telkens met veel
moeite doeken terug te eisen en om bij alle belangrijke gebeurtenissen in het
sociale leven in de wijde omgeving aanwezig te zijn, dat alles vergt zeer veel
inspanning. Leiding geven vraagt van de popot berekening en diplomatie en bij
onderhandelingen en conflicten moet hij risico durven lopen. Onvermijdelijk
maakt hij vijanden en meer dan anderen weet hij zich daarom blootgesteld aan
kwade bedoelingen en het gebruik van krachtdadige middelen (5). En zoals in
het hoofdstuk over dood beschreven wordt zijn het de voorouders die zo nu en
dan in het lichaam van de popot hun conflicten uitvechten.
Soms willen de ray popot, die zichzelf overigens nooit zo zullen noemen omdat
de term afgunst en kritiek inhoudt, nog wel eens opscheppen over hun macht,
hun doeken en hun ku semé = afhankelijken. Zij noemen dan het verspreidingsgebied
van hun doeken en alle dorpen waarin zij gastvrijheid genieten. Met trots
kunnen zij vertellen welke doek zij kortelings bemachtigd hebben en in welke
transacties zij een aanzienlijke rol spelen. Soms klagen zij echter over de
problemen waarvoor ze zich gesteld zien, over de morele plicht om iedereen te
helpen hoeveel inspanning dat ook van hen vraagt, over de moeilijkheden die
zij met hun twee of drie vrouwen hebben.
De mate waarin de ray popot hun eigen machtspositie waarderen als een privilege
of een morele last varieert van persoon tot persoon en van situatie tot
situatie.
De popot die op grond van zijn genealogische positie veel doeken en doekenrelaties
erft, kan veel doeken doen circuleren en daarmee nieuwe afhankelijkheidsrelaties
scheppen en bestaande bevestigen.
Indien hij daarbij de vereiste persoonlijke kwaliteiten en de nodige ambitie
heeft, kan hij op grond van zijn reeds aanwezige macht steeds meer mensen aan
zich verplichten.
Om aan hun doekenverplichtingen bij gelegenheid van geboorte, huwelijk, overlijden
en conflict te kunnen voldoen, moeten 'gewone mensen' immers noodgedwongen
een beroep doen op de vrijgevigheid van een of enkele ray popot. Bij
elke doek die zij vragen en ontvangen leveren zij zich verder uit aan de macht
van de popot. Ten alle tijden kan hij namelijk van hen een tegenprestatie of
200