mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

plaar bestond dat van generatie op generatie overgeleverd was en dat nooit en
te nimmer in ruil gegeven mocht worden.
Sommigen vertelden mythische verhalen over de eerste p u s a k a, maar dikwijls
werden zij in de rede gevallen door mensen die dat "slechts verhaaltjes"
vonden. In de clan Fanataf kent men het verhaal dat er ooit een vrouw
geweest zou zijn die haar hoofd op een steen te rusten legde. Zij viel in
slaap en droomde dat er een slang onder de steen lag. Zij sprong op, greep
haar kapmes om de slang te doden, maar toen zij de steen wegkantelde lag daar
niet een slang maar de eerste doek ko mekèk. Mensen van de clan Fatie beweren
dat hun eerste doek chayn of chèn tevoorschijn kwam uit de dampende grot
waaraan het dorp Ayawasi haar naam ontleent. Deze grot wordt sterk geassocieerd
met de geesten van de voorouders.
Na de dood van een oude man ontvouwden enkele vooraanstaande mannen van Ayawasi
een aantal erfstukken toba mpoch kam, toch fre, pokèk weach chaus,
sarikam, toba en toba semé, terwijl zij de namen van vele voorouders aanriepen.
Later legde men mij uit dat dit gebruikelijk is zodra een oude man, die reeds
tijdens zijn leven aan al zijn ceremoniële verplichtingen voldaan heeft, komt
te overlijden. De erfstukken worden gezien als het bezit van de voorouders.
Het is de taak van de oudste in erfopvolging om dit bezit goed te bewaren.
Elke nalatigheid zal ziekte en ongeluk veroorzaken.
Er is, voorzover mij bekend, maar één gelegenheid waarbij een erfstuk, en dan
in principe nog maar tijdelijk, naar een andere clan wordt overgedragen. Dat
is het geval na doodslag of anderzins dood door schuld. De benadeelde partij
eist dan het erfstuk als garantie dat de verantwoordelijken snel een genoegdoening
in ruilgoederen zullen organiseren.
In het begin van de zestiger jaren doodde de r a j a van Ayawasi tijdens een
conflict een man van de clan Fatie. Om de daardoor ontstane crisissituatie
op zo kort mogelijke termijn te regelen droeg de r a j a een van de erfstukken
van zijn groep over aan Simon Fatie, een van de dorpshoofden van Ayawasihoog.
Bij die overdracht werd tevens afgesproken welke collectie ruilgoederen
de r a j a en de zijnen ter genoegdoening moesten leveren alvorens hun erfstuk
weer terug te ontvangen. De afhandeling van die zaak moest in 1972 nog
altijd plaatsvinden.
De r a j a beweerde dat hij geen haast maakte omdat gebleken was dat hij
best zonder het erfstuk kon leven. Druk vanuit de groep van Simon Fatie en
regelmatig oplaaiende ruzies over deze zaak konden de r a j a niet tot groter
spoed bewegen.
Begin 1971 doodde de oudste zoon van de belangrijkste popot van het dorp Pon
min of meer per ongeluk de r a j a van het dorp Susumuoch en omstreken. De
clan van het slachtoffer eiste het erfstuk jamon choso van de dader en de
zijnen, alsmede een ronde slagtand die eveneens als p u s a k a aangemerkt
werd. Op termijn moesten de leden van de clan Fatie, waartoe de dader behoort,
een twintigtal kaïn timur, veel sarongdoeken en vele meters rode textiel
leveren om hun erfgoed weer terug te krijgen. Tegen de tijd van mijn
vertrek was deze zaak vrijwel geheel afgedaan.
In een geval van suïcide dat tijdens mijn verblijf in Ayawasi plaatsvond,
eisten de verwanten van de overledene het erfstuk van de groep van haar echtgenoot
omdat hij volgens hen schuldig was aan de dood van zijn vrouw. Na wekenlange
onderhandelingen werd uiteindelijk genoegdoening gegeven in de vorm
van ruilgoederen en varkens. De gevraagde kaïn pusaka werd niet
overgedragen omdat belde partijen tenslotte tot de conclusie kwamen dat de
schuld aan beide kanten gezocht kon worden.
In de gevallen waarin de p u s a k a wordt overgedragen spreekt men van ray
maru masíe = de mensen dragen het leven over. De term masíe gebruikt men om
de vitale delen in het menselijk lichaam aan te duiden. Onderwijzers uit de
streek, met enige biologische kennis, vertaalden de uitdrukking met het uit-
165