mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

wijst naar alle spreuken, middelen en handelingen die hij kan toepassen met
de bedoeling om iemand of een groep mensen schade te berokkenen of zelfs te
doden.
Voorzover ik weet geldt elke medicijnman als deskundig op beide terreinen. Hij
gebruikt zijn bekwaamheid niet alleen voor eigen belangen. In de meest uiteenlopende
situaties doen zijn verwanten en vrienden een beroep op hem omdat zij
bescherming tegen dreigend onheil behoeven of omdat zij zinnen op wraak of
anderzins erop uit zijn om een of meer personen te benadelen of te doden. In
ruil voor doeken, geld en allerlei andere goederen stelt de medicijnman zijn
bekwaamheid ter beschikking. Bij de behandeling van ziekte en dood zijn een
aantal voorbeelden van het optreden van medicijnmannen gegeven.
In elke afzonderlijke verwantengroep leven een of meer medicijnmannen. Vrijwel
alle oudere mannen zijn geïnitieerd maar sommigen van hen gelden als deskundiger
dan anderen. Men heeft de ervaring dat hun spreuken, middelen en
handelingen krachtdadiger zijn. Verhalen over opmerkelijke genezingen worden
als bewijs daarvoor aangevoerd. Nooit zal men openlijk roemen op het optreden
van een medicijnman dat bedoeld onheil tot gevolg gehad heeft omdat dit zeer
snel tot wraakacties of eisen ter genoegdoening aanleiding zou geven. Op vertrouwelijke
toon werd mij telkens door informanten verzekerd dat er tal van
voorbeelden waren. Gevraagd naar die voorbeelden kwamen zij altijd met verhalen
over wat medicijnmannen van andere dorpen en streken de mensen van Ayawasi
hadden aangedaan, maar nooit een kwaad woord over soortgelijke personen
uit het eigen dorp.
Toch bemerkte ik dikwijls dat men wel degelijk vrees had voor kwade praktijken
van mensen uit diverse groepen binnen het dorp Ayawasi zelf. Iedereen is zeer
nauwkeurig in het opruimen van etensresten, afval, nagels, haren, oude sieraden
en kledingstukken en andere nogal persoonlijke bezittingen. Veel van deze
zaken worden in het vuurtje midden in het huis geworpen, andere dingen begraaft
men. Het erfje rond de woning wordt door de vrouwen nauwlettend schoon
gehouden.
Die vrees voor kwade praktijken van 'anderen' is altijd latent aanwezig en
geen mens zal vergeten om beschermende middelen bij zich te dragen.
Zodra men zich ervan bewust is dat een ander nadrukkelijk kwade bedoelingen
zou kunnen hebben, bijvoorbeeld vanwege conflicten over doeken, neemt men
extra maatregelen. In geen geval zou men voedsel van zo iemand aannemen. Tijdens
de duur van het conflict mijden personen elkaar omdat de ander wel eens
"van onder zijn vingernagel po fit - dodelijk spul, zou kunnen schieten". Bepaalde
voetpaden ontwijkt men opeens omdat de ander net onder de oppervlakte
po fit begraven zou kunnen hebben. En bij elk kwaaltje of tegenslag vermoedt
men de werking van krachtdadige middelen. Naarmate ik langer in Ayawasi verbleef
bemerkte ik dat dit latente en tijdens conflicten manifeste wantrouwen
een zeer grote rol speelde in vrijwel alle relaties buiten die binnen de
kring van naaste verwanten en vrienden.
De medicijnmannen omgeven hun praktijken met de grootst mogelijke geheimzinnigheid.
Nooit zal een van hen spreuken bezigen, medicijnen mengen of anderzins
krachtdadige middelen bereiden in aanwezigheid van niet ingewijden. Er
waren gevallen waarin een aantal medicijnmannen gezamenlijk beschermende middelen
bereidden, bijvoorbeeld bladeren tot moes stampten of een rood mengsel
van aarde en plantensap mengden, maar in de meeste gevallen zonderden zij
zich af in het oerwoud of zij zaten gehurkt aan de rand van het dorp te fluisteren.
De basis van de bekwaamheid van de medicijnman schijnt te liggen in de
spreuken die hij kent. Allerlei materialen, zoals planten, stenen, aarde, water,
houtskool, worden gebruikt voor de bereiding van de middelen. De kracht
schijnt te komen door fito — belezen, spreuken fluisteren, blazen. Die spreuken
houdt elke medicijnman geheim, behalve voor degenen aan wie hij in een
117