mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

De verklaring voor deze onlogische confrontaties met de dood zoekt men in de
dodelijke kracht musyuoch, die weliswaar met water maar toch niet direct met
de voorouders geassocieerd wordt. Een man verzekerde mij dat "wij mensen niet
weten wanneer en waar musyuoch verschijnt; misschien ben jij straks, dood, misschien
ik". Het enige dat mensen tegen deze overmacht kunnen doen is de machtigste
medicijnmannen te hulp roepen om musyuoch in de rivier terug te dringen.
Het stoffelijk overschot.
Voordat bestuursambtenaren, missionarissen en zendelingen hun invloed deden
gelden, werden uitsluitend de mensen die door de werking van musyuoch om het
leven kwamen, begraven. Ook de zojuist genoemde man die door een wild zwijn
gedood werd, heeft men op deze traditionele wijze begraven. Niet ver naast
de plaats waar hij gestorven was, groef men een graf. Nadat enkele medicijnmannen
zijn ogen met doornen doorstoken en vervolgens met bladeren en twijgen
dichtgebonden hadden, liet men de man geheel naakt voorover in de kuil zakken.
Na het dichten van het graf liet men zijn wapens, schaamdoek en wat persoonlijke
bezittingen onaangeraakt op de plek in het oerwoud achter. Zijn graf en
de naaste omgeving worden sindsdien als mpau = taboe, gevaarlijk, gemeden.
De naam van de dode mag niet meer uitgesproken worden. Na afloop van de begrafenis
vertelde men dat het doorsteken van de ogen tot doel heeft dat de
kapes van de man "niemand meer zal aankijken". Bij soortgelijke sterfgevallen
in het verleden brak men soms ook de benen om te voorkomen dat kapes iemand
zou achtervolgen. Dat de man naakt en zonder enige bezittingen begraven
werd, moest ervoor zorgen dat zijn kapes "met lege handen in saweron zou komen
waar de voorouders hem niet eens zouden aankijken".
Naast deze uitzonderlijke graflegging bestond en bestaat (buiten de directe
invloedssfeer van bestuur, missie en zending) ook nu nog de gewoonte om de
stoffelijke resten bij te zetten op een platform in een tuin, bij voorkeur op
de grond van vader's clan. Daartoe wordt een tuin voorzien van een platform
van boomstammen en stokken, soms in een driehoekige vorm, soms rechthoekig.
Soms plaatst men het platform tussen de takken van een daartoe geschikte boom.
De eigenaars van de tuin halen in allerijl alle volwassen planten en alle
stekken uit de tuin. Zodra de ceremoniën bij het sterfhuis voltooid zijn en
men het lichaam in doeken of boombast gewikkeld heeft, dragen mannen de dode
naar zijn laatste rustplaats.
Het driehoekige platform heeft opstaande randen. Onder de knieën van de zittende
dode legt men een stok op beide randen. Naast het lichaam worden de wapens,
sieraden, persoonlijke bezittingen en soms enkele doeken en wat voedsel
gelegd. Deze zaken moeten de overledene van dienst zijn op zijn reis naar
saweron. Is er een rechthoekig platform dan wordt het lichaam daarop neergelegd.
Bij zeer belangrijke personen wordt, naar men zegt, wel eens een dakje
boven het platform gebouwd.
Zodra het stoffelijk overschot is bijgezet wordt de tuin taboe verklaard. Gekruiste
stokken op de toegangspaden parkeren de te mijden plaats. Slechts enkele
van de naaste verwanten mogen zo nu en dan gaan zien of de beenderen
reeds schoon zijn.
Deze wijze van bijzetten was vroeger algemeen. Begraven worden werd beschouwd
als een van de ergste dingen die een mens kon overkomen. Het is daarom begrijpelijk
dat met name de oudere mensen nu nog een grote weerstand voelen
tegen de nieuwe gewoonte om alle doden te begraven, wat de doodsoorzaak ook
moge zijn. In Ayawasi, en nog meer in de dorpen die wat verder van de missie,
het bestuur en de zending verwijderd liggen, worden ook nu nog oude mensen
in de tuin bijgezet. Van de zijde van het bestuur wordt daartegen niet werkelijk
opgetreden. De missionarissen dringen erop aan dat de gedoopten begraven
worden. Bij ongedoopten mengen zij zich op dat punt niet in de tradities. In
Ayawasi werd enkele malen door de timmerlieden van de missie een kist ge-
110