mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

Owe ara = de pinangboom waarvan de vrucht owe maké zo nu en dan gekauwd wordt
vermengd met a.sap of asaf = bladeren van sirih. De combinatie was, naar men
zegt, vroeger onbekend.
Apach = paddestoel. Van sommige soorten weet men dat ze giftig zijn.
Op de bovengenoemde gewassen kan niemand rechten doen gelden. Ook niet de
clan waartoe het grondgebied behoort. Ik heb geen enkele aanwijzing dat hieromtrent
wel eens conflicten voorkomen.
Voor de nu volgende gewassen ligt dat anders. Er zijn bomen en planten die
weliswaar niet in een tuin groeien, maar waarop een of meer mensen exclusieve
rechten doen gelden vanwege het feit dat ze op hun grondgebied voorkomen of
omdat ze door hen geplant werden. Het gaat daarbij in het algemeen om gewassen
die in de voedselvoorziening een belangrijker plaats innemen dan de bovengenoemde
vrije gewassen.
Auf, auf mayr, ara fuyu = sagoboom. In de nabije omgeving van het dorp Ayawasi
en ook in de omgeving van de noordelijke dorpen komt de sagoboom niet
voor. Op sommige plaatsen, met name de vochtige, moerassige valleien, liggen
sago-arealen die behoren tot de leden van een bepaalde clan. Binnen dergelijke
arealen kunnen de leden van die clan geen specifieke rechten op bepaalde
gedeeltes of bepaalde bomen doen gelden. Ieder kan gebruik maken van het
areaal en ieder dient ook te zorgen voor nieuwe aanplant. Sago heeft voor
het menu geen grote betekenis. Alleen tijdens de periodes van betrekkelijke
voedselschaarste, die voorkomen wanneer de oude tuin reeds leeggegeten is
nog voor er uit de nieuwe tuin voldoende oogst gehaald kan worden, trekt een
gezin voor een of enkele weken naar het sago-areaal. Een gemiddeld areaal
telt enkele tientallen bomen. Volgens Oomen (2) is sago na ongeveer 15 jaar
rijp voor de oogst. De mensen van Ayawasi beweerden echter dat zij de sago
reeds na zeven tot tien jaar consumeerden omdat jonge sago het lekkerst is.
Het feit dat de bomen reeds voor de bloeiperiode gekapt worden, is wellicht
een van de oorzaken dat sago betrekkelijk schaars is. Zodra het gezin in ian
auf = het sago-areaal aangekomen is, bouwt men een eenvoudig afdak waaronder
men de komende tijd zal bivakkeren. Nadat de sagoboom gekapt is, hakt men de
ongeveer drie meter lange stam in de lengte open, zodat er een gleuf van twintig
centimeter ontstaat. Dit werk gebeurt door de man. Daarna komt de vrouw
met de sagoklopper = serofít en zij kapt het witte vezelachtige merg uit de
geopende stam los tot pulp. De vochtige pulp wordt gespoeld en geperst. Het
melkachtige vocht laat men bezinken en wanneer na verloop van tijd het vocht
afgegoten wordt, blijft een brei over die in bamboekokers bewaard wordt. Kr
is geen vaste arbeidsverdeling. De man doet het zwaardere werk maar helpt ook
bij het persen en opbergen in de bamboe. Kinderen helpen waar het gewenst is.
Vroeger, en ook nu soms nog wel, gebruikte men voor het spoelen en persen het
onderste gedeelte van de bladnerf van de sagoboom. Nu gebruikt men meestal
schalen en pannen die in de missiewinkel gekocht zijn. Een stuk fijn gaas of
een bundel vezels dient als zeef om de pulp van het witte vocht te scheiden.
De restanten van de pulp propt men weer in de geopende stam en hier en daar
laat men afan fa = sagolarven tussen de vulling achter. Na verloop van een
maand of twee hebben zij zich vermenigvuldigd en de vette, ongeveer drie centimeter
grote larven vormen een welkome lekkernij. Men verzamelt ze in een
blad en ze worden levend gegeten. Alleen de kop wordt weggegooid.
Bladeren en bladnerven van de sago worden gebruikt voor huishoudelijke doeleinden.
De bladeren gebruikt men als dakbedekking en de bladnerven als g a -
b a - g a b a voor het maken van wanden in 'moderne' dorpswoningen, het ziekenhuis,
de school en de kerk.
De melige substantie die na het spoelen en persen in de bamboe gestopt is,
wordt met wat water, fijngestampte groente en soms een paar stukjes vis of
vlees gekookt tot een glazige, taaie pap. Soms bakt men de sagobrei in een
leeg visblikje of een pannetje tot koeken. Wanneer men weinig tijd of geduld
33