mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

98
Er gelden verscheidene adviezen om te voorkomen dat po fit haar schadelijk
werk kan verrichten. Allereerst moet men te allen tijden voorkomen dat
etensresten en alles wat strikt persoonlijk is in handen van een kwaadwillend
iemand terecht komt. Wanneer men een plaats nadert waar mogelijkerwijs
po fit geplaatst zou kunnen zijn, doet men er goed aan de wind in de
rug te houden, zodat de letale kracht in tegenovergestelde richting drijft.
De grootste bescherming schuilt echter in het bezit van een krachtdadiger
middel dat bescherming biedt. De permanente vrees voor het gebruik van po
fit krijgt zo nu en dan gestalte in de diagnose die men bij een zieke stelt.
De remedie bestaat er dan in dat men de vermeende kwaadwillige door een
sterker po fit tracht uit te schakelen óf doordat de verwanten van de patiënt
in allerijl de kwaadwillige genoegdoening schenken. Intussen behandelt
men de zieke met tal van middelen. Zolang hij niet geneest of wanneer
hij komt te overlijden, blijft men zoeken naar oorzaken en schuldigen. De
angst voor po fit is tweeërlei: de angst dat anderen het zullen gebruiken
en de angst van het gebruik van po fit verdacht te worden.
Er is nog een tweede vorm van veronderstelde manipulatie van letale krachten,
namelijk het uitspreken van een vervloeking. Meestal gebruikt men
daarvoor de Indonesische term s u m p a h terwijl de eigen term fito meer
voor het belezen van materie gebruikt wordt. Een enkele keer was er sprake
van een vervloeking zonder het gebruik van po fit. Eenmaal kwam een vrouw
met ontstekingen in de genitaalstreek in het hospitaal met de mededeling
dat haar schoonmoeder, die waarschijnlijk aan baarmoederkanker was overleden,
een vervloeking over haar zou hebben uitgesproken, zodat zij nu
aan dezelfde ziekte zou overlijden. Er waren ook verhalen over mensen die
iemand op lange afstand vervloekt zouden hebben en waarbij naderhand gebleken
was dat de betreffende persoon inderdaad op datzelfde moment ziek
was geworden of overleden was.
De tweede categorie diagnoses zoekt de oorzaak van de ziekte en de daarop
volgende dood in wat ik eerder beschreef als kapes fane. Het betreft hier
geen manipulatie door mensen, maar de werking van een kracht die vrouwen
als instrument gebruikt. Behalve de symptomen van wegkwijnen en uitdrogen,
speelt hier de constatering van kapes fane-vrouwen in de nabije omgeving
een doorslaggevende rol in de vorming van de diagnose. Hoewel de remedie,
het liquideren van de bezeten vrouw, voor de patiënt weinig kans op herstel
geeft, hoopt men door de liquidatie een herhaling van de dodelijke
inwerking te voorkomen.
Ook in deze gevallen bestaat het stellen van de diagnose vooral in het
aanwijzen van een schuldige.
In een derde categorie diagnoses blijkt dat men de oorzaak van de ziekte
ziet in een strijd tussen elkaar vijandig gezinde vooroudergeesten die
zich afspeelt in het lichaam van de patiënt óf in een achtervolging door
een vooroudergeest die om bepaalde redenen het slachtoffer zeer kwaad gezind
is.
Hoge koortsen, ijlen, vreemde droombeelden, stuipen en bewustzijnsverlies
schrijft men in die gevallen toe aan het feit dat de patiënt heen en weer
geslingerd wordt tussen hem welgezinde en hem kwaadgezinde geesten. De inzet
van de strijd tussen de vooroudergeesten wordt in alle verhalen in
verband gebracht met oude conflicten inzake de ceremoniële ruil. De kwaadwillende
geesten zijn schuldeisers die door de dood van het slachtoffer
willen bewerkstelligen dat de doeken sneller gaan circuleren. Wanneer een
dergelijke diagnose door de medicijnmannen gesteld werd, betrof het mensen
die een belangrijke rol speelden in de ceremoniële ruilzaken. Het is precies
bij deze mensen dat na hun overlijden het grote ritueel necha mamos
voltrokken moet worden. In het kader van dit ritueel vinden veel doekentransacties
plaats.