mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

men erop dat kapes zal komen wanneer zij dieren tergen of taboe's negeren. En
met hulp van medicijnmannen tracht ieder zich te beschermen tegen de ziekmakende
en dodelijke werking van kapes.
Men zegt dat de medicijnmannen in de roep van de vogels kontayf, reros en sesaum
de stem van kapes verstaan. Zij kunnen aldus de wensen van kapes aan
niet-ingewijden kenbaar maken.
Behalve nawian kan ook kapes gedurende de slaap via lichaamsholtes in en uit
mensen sluipen. Soms ontvoert een kapes een nawian naar saweron. Ondanks het
feit dat ieder zeer bevreesd is voor kapes jaagt men elkaar graag de stuipen
op het lijf door in het duister van de nacht naar een huis te sluipen van
mensen die juist een verwant verloren en dan aan de vloer of de wanden te
krabben. Dit is bijna altijd voldoende om alle inwoners van het huis gillend
naar buiten te doen springen.
Het komt wel eens voor dat een koeskoes tot grote schrik van iedereen in een
woning aangetroffen wordt. De koeskoes wordt nauw geassocieerd met kapes.
Toch zal degene die de moed heeft het diertje te doden het niet eerder in de
rivier werpen dan nadat hij alle toeschouwers krijsend op de vlucht gejaagd
heeft.
Behalve genoemde kapes met de naam van een overledene is er ook sprake van
kapes ri = geest met zeer gevaarlijke kracht die niet aan een bepaalde persoon
gebonden is. Het betreft kapes fane = varkensgeest, metach jamon = reusachtige
hond en musyuoch. In het laatste geval schijnt de kracht geassocieerd
te worden met water en dood.
Naar men zegt komt het geloof in metach jamon voor in streken ten noorden van
Ayawasi. Op de kracht musyuoch kom ik bij de behandeling van de medicijnman
nader terug.
De angst voor de dood en vooral het beeld dat men zich gevormd heeft van de
oncontroleerbare dodelijke krachten kunnen uiteindelijk de verklaring vormen
voor de gruwelijke praktijken, de agressie en de beschuldigingen die deel uitmaken
van wat ik zou willen noemen: het kapes fane-complex.
De dood van een baby aanvaardt men tenslotte omdat cha mapuoch = de levenskracht
nog te klein, verborgen was. Evenzo de dood van een hoogbejaard iemand
omdat cha marak = de levenskracht ten "einde is. Komt er echter een kind, een
jeugdige of een mens in de volle kracht van zijn leven te overlijden, dan
kan men dat vrijwel nooit anders verklaren dan uit de werking van dodelijke
krachten.
Zo zijn er van tijd tot tijd sterfgevallen die men toeschrijft aan de dodelijke
werking van kapes fane. Het is moeilijk om uit de vele en nogal diverse
opmerkingen een eenduidig beeld van kapes fane te vormen. De meest genoemde
eigenschappen of facetten komen voor in het volgende gedeelte van een interview
dat ik letterlijk heb kunnen vastleggen:
"Jij zegt dat X door kapes fane gedood is. Hoe weet je dat?"
"Een man droomde dat een groot varken tijdens de nacht een bos groente in de
tas van die vrouw stopte. Die vrouw sliep. Zij wordt wakker en vindt de
groente. Zij weet dat de mensen haar zien als kapes fane."
"Wie heeft die groente in haar tas gestopt?"
"Die man natuurlijk."
"Wat moet er dan gebeuren?"
"Kapes fane kan kinderen en mannen en vrouwen ziek maken. Zij vreet hun vlees
en drinkt hun bloed. De mensen gaan dood. Kapes fane is in haar lichaam".
"Waar zit kapes fane in haar lichaam?".
"Zij heeft van alles twee in haar buik".
"Hoe komt dat".
"Kapes fane gaat in de nacht door haar anus en vagina naar buiten. Zij sluipt
naar het huis van de mensen. Zij gaat door de mond en de oren en de neus en
83