mensen van de ayfat - Stichting Papua Erfgoed

III L E V E N E N S T E R V E N
1 O n d e r z o e k
Het lukte mij maar heel zelden om met mensen uit het Ayfatgebied te praten,
langer dan enkele zinnen, over ziel, geest leven, sterven, enzovoorts, wanneer
er geen concrete voorvallen waren die daar direct aanleiding toe gaven. Zodra
ik hypothetische vragen stelde over bijvoorbeeld ziekte en dood vroeg iedere
informant wat verontrust wie er dan wel ziek of dood was. Na mijn uitleg dat
ik er alleen maar meer over wilde weten, was de interesse en de bereidheid om
het gesprek voort te zetten vrijwel altijd verdwenen. Door deze samenhang tussen
actualiteit en bereidheid tot praten werd ik voor de verzameling van gegevens
in hoge mate afhankelijk van de 'toevalligheid der gebeurtenissen.
Zo berust de inhoud van dit hoofdstuk op mijn waarnemingen en het directe commentaar
dat ik op mijn vragen kreeg bij tientallen sterfgevallen, vele ziektegevallen,
twee gevallen van zelfmoord, een geval van doodslag, vele heftige
disputen over vrouwen die van bezetenheid verdacht werden, drie nachtelijke
acties ter verdrijving van zeer gevaarlijke geesten, het aanroepen van vooroudergeesten,
beschuldigingen betreffende het gebruik van levensgevaarlijke,
belezen middelen, de gebeurtenissen voor en na bevallingen en tal van voorvallen
in het hospitaal te Ayawasi.
Het was vooral tijdens de nachtelijke uren die ik tezamen met verwanten doorbracht
bij een stervende of bij het stoffelijk overschot en waarbij het voor
leder duidelijk kon zijn dat ik emotioneel bij het gebeuren betrokken was, dat
ik mensen bereid vond om wat uitvoeriger uitleg te geven over de vitale en letale
krachten die volgens hen bepalend zijn voor leven en sterven.
Een factor die dit gedeelte van mijn onderzoek extra bemoeilijkte was dat de
informanten telkens weer probeerden op mij hun visie te verduidelijken in termen
en beelden die zij van de missionarissen gehoord hadden. Zo verzekerde men
mij er steeds weer van dat nawian = schaduwziel en j i w a - ziel, waarover
de missionaris sprak, precies hetzelfde waren. Hetzelfde gold bijvoorbeeld
voor saweron = de ontmoetingsplaats der voorouders en s u r g a - hemel,
kapes fane = varkensgeest en s e t a n - duivel.
Door mijn informanten zo vrij mogelijk te laten vertellen heb ik gepoogd om
hun oorspronkelijke beelden te leren kennen Méér nog dan in andere delen van
mijn onderzoek ervaarde ik hierbij dat de in principe weliswaar gerelativeerde
concepten van mijn eigen cultuur mijn waarneming snel dreigden te structureren.
2 Vitale krachten.
Behalve het lichaam dat na de dood tot ontbinding overgaat, heeft de mens een
ziel die even onafscheidelijk met hem verbonden is als zijn individuele schaduw.
Nooit hoorde ik iemand spreken over zijn eigen schaduw-ziel, wel over
nawian = schaduw, ziel in het algemeen en nawian rayt - zijn schaduw, zijn
ziel.
Zoals de schaduw in de nacht of wanneer de zon achter de wolken is afwezig kan
zijn, zo kan ook nawian afwezig zijn zonder dat de eenheid van individu en ziel
definitief verbroken wordt.
Men zegt dat nawian het lichaam kan verlaten via alle lichaamsholtes en ook via
dezelfde wegen weer kan terugkeren. Tijdens de droom verplaatst de ziel zich
vrijelijk door ruimte en tijd. Ontmoetingen met verre of reeds overleden verwanten
en vrienden in de droom schrijft men toe aan deze uittreding van nawian.
Herinneringen aan mensen en gebeurtenissen uit het verleden, het denken aan
wat niet direct of nog niet aanwezig, actueel is, schrijft men eveneens toe
aan nawian die ergens bij kan zijn terwijl het lichaam nog elders vertoeft.
Intense betrokkenheid, verliefdheid en vereenzelviging van zeer intieme verwan-
79